O’zbek va ingliz tillarida sinonim so’zlar qo’llanilishining ahamiyati

chiroyli
va inglizcha 
beautiful 
so’zlarini solishtirsak, chiroyli so’ziga go’zal, xushro’y, 
ko’hli, zebo, husnli, suluv, sohibjamol, kelishgan so’zlarini sinonim sifatida olsak 
bo’ladi. Beautiful so’zining ma’nodoshlari esa, pretty, adorable, prepossessing, nice, 
attractive, lovely, pleasant, handsome, gorgeous va boshqalar. Bir ma’noni 
anglatuvchi bu so’zlar ko’p bo’lsada, ikki tilda chiroyli va beautiful so’zlari keng 
qo’llaniladi. Ular bosh so’z bo’lganligi uchun ham o’z ahamiyatini yo’qotmaydi. 
Shuningdek bu so’zlar turli sohalarda turlicha ishlatiladi. Misol tariqasida ayol va 
erkaklarni olishimiz mumkin. O’zbek tilida ham, ingliz tilida ham ikki xil jins 
vakilini ajratish maqsadida, ularning har bir jihatlari bir-biriga o’xshash 
bo’lmaganligi sababli bir sifatni ko’rsatish uchun ikki jins vakiliga ikki xil so’z 
ishlatiladi. Masalan, chiroyli so’zi ayollarga xos bo’lsa, kelishgan so’zini bevosita 
erkaklarni sifatlash uchun qo’llashimiz joizdir. Xuddi shunday ingliz tilida ham, bular 
beautiful-handsome shaklida ifodalanadi. Bu kabi hodisalar ikki tilning ayrim 
aspektlari bir-biriga qanchalik yaqin va o’xshashligidan dalolatdir. Shun ta’kidlash 
joizki, sinonim so’zlar uslubiy jihatdan qo’llanilishiga ko’ra farqlanadi. Masalan, 
chiroyli-sohibjamol yoki beautiful-prepossesssing so’zlari. Ushbu keltirilgan 
namunalarda ham o’zaro farqlar mavjud. Garchi ular bir ma’noni anglatsada, ularning 
uslubi o’zgachadir. Chunki oddiy so’zlashuv uslubida sohibjamol yoki ingliz tilidagi 
prepossessing so’zlarini ishlatganda biroz noqulay tuyulishi yoki aksincha, chiroyli 
va beautiful so’zlarini adabiy nutqda ishlatish esa biroz g’alizroq ko’rinishi mumkin. 
Shu sababli ularni qo’llashda xatoga yo’l qo’ymaslik va e’tiborli bo’lish talab etiladi.
Yuqorida ta’kidlab o’tganimdek, sinonim so’zlar frazeologizmlar(iboralar) 
orasida ham uchraydi. Masalan, o’zbek tilidagi “do’ppisini osmonga otdi” va “og’zi 
qulog’iga yetdi” kabi iboralari bir xil ma’noni ya’ni, “xursand bo’ldi” degan ma’noni 
anglatadi. Bu iboralarni majoziy ma’noda qabul qilmasak, albatta, bir- biriga uzviy 
bog’liq bo’lmagan so’z birikmalarini ko’rishimiz mumkin. Ammo, ularning 
frazeologizm sifatidagi asosiy negizi bir nuqtaga taqaladi. Ushbu hodisani ingliz 
iboralari orasida ham kuzatishimiz mumkin. Bunga misol keltirishdan oldin shuni 
eslatib o’tmoqchiman, sinonimlar odatda bir yoki bir nechta jihatdan farqga ega 
bo’lishi mumkin bo’lib, ulardan biri ma’no qirrasidagi farqdir. Hozirgi misol esa 
aynan ma’no qirrasi jihatiga xosdir. Inglz tili so’zlashuv uslubida tarqalgan “lower 
one’s credit” va “blot one’s copybook” iboralari “nomiga dog’ tushurmoq” ma’nosini 
anglatadi. Bu iboralarning ikkisi ham bir xil (so’zlashuv) ulubiyatiga xoslangan 
bo’lsada, ikkinchi iborada ma’no biroz kuchliroq. Buni uslubiy bo’yoqdorlik bilan 
izohlash mumkin. 
Shu o’rinda yana bir fikrga to’xtalib o’tmoqchiman, yuqoridagi sinonimik 
holatlarni gaplar tuzilishida ham uchratish mumkin. Barcha tillardagi kabi ingliz va 
"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal - (SI) II/2020
ISSN 2181-063X
112
http://oac.dsmi-qf.uz

---

o’zbek tillarida ham fikr bir necha xil tarzda tinglovchga yetkaziladi. Ularni 
quyidagicha qiyoslaganimizda, I loved the girl