O‘zbek tilshunosligi kafedrasi

a>u. Ushbu holat yoqut, boshqird, qisman, chuvash tillari uchun xarakterlidir: toqїz (9): qoz., q.qalp. tog‘ьz, qum., qirg‘.tog‘uz, tat., boshq. tug‘ьz tur., turkm. dokuz; ot (o‘t - o‘simlik): tat., boshq, ut, chuv. ud‘; toq (to‘q): tur., turkm.tok, ozarb. tox, qoz., qum., no‘g‘., q.balq. toq, o‘zb. to‘q va tat., boshq. tuq.
So‘zning oxirgi bo‘g‘inida, shuningdek, affiksal bo‘g‘inlarda turkiy bobotilda o uchramaydi.
Cho‘ziq o: ning bobotil davridagi izlarini turkman tilida so‘z boshida uchratish mumkin: yo:l (yo‘l): turkm. yo:l; o:t (olov): turkm. o:t; o:n (10): turkm. o:n; yo:q (yo‘q): turkm. yo:k; bo:l (bo‘lmoq): turkm. bo:l; to:l (to‘lmoq): turkm. do:l.
o:>u°. Oning diftonglashuvi (u°) yoqut tili uchun xosdir: o:t (olov): turkm. o:t va yoq. u°t; yo:l (yo‘l): turkm. yo:l va yoq. su°l; yo:q (yo‘q): turkm. yo:k, yoq. su°x; bo:r (loy): turkm. bo:r va yoq. bu°r; o:n (10): turkm. o:n va yoq. u°n; to:l (to‘lmoq): turkm. do:l va yoq. tu°l va hokazo.
o:>o. Bobotil davridagi cho‘ziq o:ning oga o‘tishi ko‘pchilik turkiy tillarda sodir bo‘lgan: o:t (olov): no‘g‘., qoz., q.qalp., qar., o‘zb. o‘t, tur., qum., qirg‘., xak.., uyg‘. ot; yo:q (yo‘q): tur., gag., turkm.yok, ozarb, yox, qum., kar., no‘g‘., qoz., o‘zb., uyg‘. yoq, q.qalp., qirg‘. joq, xak. chox; o:n (10): tur., ozarb., xak., qirg‘., qirg‘., qar., gag., uyg‘., no‘g‘., q.qalp., qoz., qum., olt. on; yo:l (yo‘l): qirg‘., q.qalp.,qoz. jol, turkm., ozarb., qum., no‘g‘., qar., gag. yol; o:l (u): qirg‘., qoz., turkm., ozarb., qum., no‘g‘., kar., esk.tur., q.qalp., gag. ol; bo:l (bo‘lmoq): qirg‘., qoz., no‘g‘. bol kabi.
Cho‘ziq o: dan hosil bo‘lgan qisqa o, keyinchalik, xuddi shu tarzda, qisqa o ga aylangan: or. Chuvash tilidagi. suk (yo‘q)<yoq, tat. ut (olov)<o:t va hokazo.
Turkiy bobotilda cho‘ziq o: birinchi bo‘g‘inda va affikslarda uchramagan.
Ayrim turkiy tillarda muayyan tovushlar qisqarishi bilan ikkilamchi cho‘ziq o: vujudga kelgan: o‘r.qirg‘. to: (tog‘)(bog‘)(sog‘)olt. o:s (og‘iz)(og‘riq)gag. o:lu (o‘g‘li)< og‘lu (uning o‘g‘li); do:ru (to‘g‘ri)va hokazo.
Bobotil davridagi qisqa öning so‘z boshida saqlanishini ozarbayjon, turk, turkman, uyg‘ur, qorachoy-balqar, gagauz, qaraim, qozoq, qoraqalpoq, qumiq, no‘g‘oy, tuva, xakas, shor va yoqut tillarida ko‘rish mumkin: öl (vafot etmoq): q.tur., yoq., turkm., tur., o‘zb., qum., no‘g‘., ozarb., uyg‘., q.balq., xak., tuv. öl; kör (ko‘rmoq): q.tur., yoq., no‘g‘., olt., qoz., xak., o‘zb., q.qalp., q.balq. kör, uyg‘. kö(r); turkm., ozarb., tur. gör; soz (so‘z): qad.tur. söz, yoq. ös, qum., o‘zb., ozarb., tur., q.qalp., uyg‘. söz, olt., xak.., tuv. sös; köz (ko‘z): q.tur., no‘g‘., uyg‘., q.balq., qar. köz, olt., xak. kös, turkm., tur., tur., ozarb., qum.göz.