O‘zbek tilshunosligi kafedrasi

Birlikda Ko‘plikda
1-shaxs. jazam jazabїz
2-shaxs. jazasїñ jazasїz
3-shaxs. jazat jazїshat
Ko‘rinib turganidek, bu yerda -t ning orttirilishi faqat 3-shaxs birlik va ko‘p-likda ko‘rinadi.
Turkiy bobotilda -ar//-är, -їr//-ir ko‘rsatkichli sifatdoshlar mavjud bo‘lib, uning izlari ayrim turkiy tillarda saqlangan: ozarb. yanar (yonadigan)(yon), yarar (yarar)(yaramoq), tur. gecher (yaxshi jussaga ega bo‘lgan, yuradigan) (yurmoq), olt. uchar qush (uchar qush)(uchmoq), chuv. xizir (tig‘iz) (siqmoq) kabi.
Turkiy bobotilda uchar qush “hozirgi paytda uchayotgan qush” ma’nosini anglatgan bo‘lib, bu xususiyat muayyan darajada asosida -ar//-är, -їr//-ir sifatdoshi bo‘lgan hozirgi zamon formalarida aks etadi. Ular, ayni paytda, hozirgi va kelasi zamon ma’nolarini berishi mumkin.
Sifatdoshning -ar//-ir shaklidan hosil qiliñan hozirgi-kelasi zamon turkiy bobotilda paydo bo‘lib, turkiy tillarda juda keng tarqalgan. Buni al so‘zining birlik va ko‘plikda tuslanishi misolida ham ko‘rish mumkin.
Quyida 1-shaxs birlikdagi tuslanishni keltiramiz: ozarb. alїram (olaman), tur., olt. alarїm, turkm. alarїn, o‘zb. olarman, no‘g‘., qum. alarman, tat. a^olarmьn, tuv. alїrmen, xak. alarbїn, chul. tat., qr.tat. alarїm, q.balq. alїrma, qoz. alarmьn, qar., qirg‘. alarmїn, uyg‘. ala(r)män kabi.
2-shaxs birlikda: ozarb. alarsan (olasan), tur. alarsїn, turkm. аlarsan, no‘g‘. alarsьñ, tat. a^оlarsьñ chul. tat., olt. alarїñ, tuv. alarseñ, xak. alarzїñ, qr.tat. alїrsїñ, q.balq alїrsa, qoz. alarsьñ, qirg‘. alarsїñ, qum. alarsañ, uyg‘. alarsäñ kabi.
3-shaxs birlikda: ozarb., turkm., no‘g‘., olt., xak., chul.tat., qoz., qirg‘., uyg‘. alar (olar), tur., qr.tat., tr.qar. alїr, tat. a^оlьr kabi.