O‘zbek tili va tillarni o‘rgatish kafedrasining 2022-yil ­29-avgustdagi 1-son yig‘ilishida muhokamadan o‘tgan va fakultet kengashida tavsiya etilgan. Fanning o‘quv-uslubiy majmuasi

Semantik belgilari:
a) semantik usul- ma’no taraqqiyoti mahsuli sifatida yangi leksemaning yuzaga kelishi: ko‘k (“rang”)- ko‘k (“osmon”), yetti (“son”)- yetti (“ma’raka nomi”), yupqa (sifat turkumidagi so‘z) –yupqa (ot tukumidagi so‘z : “ovqatning bir turi”) kabi;
b) affiksatsiya usuli- so‘z yasovchi morfemalarning asosga qo‘shilishi natijasida yangi so‘zning yuzaga kelishi: Bunda o‘zak va affikslar turli til materiallari bo‘lishi mumkin, ammo ularning qo‘shilishi o‘zbek tili tarkibida yuz beradi, o‘zbek tilining so‘z yasalish qoliplariga asoslanadi, shu sababli bunday yasama so‘zlar o‘zbek tilining o‘z qatlami birligi sanaladi. Masalan, bosh (umumturkiy so‘z)+ “-la”(o‘zb.) =boshla (o‘zb.), temir (umumturkiy) + “-chilik”( o‘zb.)= temirchilik ( o‘zb.), jang (fors-tojik) + “-chi” (o‘zb) = jangchi (o‘zb), madaniyat (arab.) + “-li” (o‘zb.) = madaniyatli (o‘zb.), obuna (ruscha -baynalmilal) + “-chi” (o‘zb.) = obunachi (o‘zb.) kabi.

№8 TARQATMA

SO`Z O`ZLASHTIRISHNING IKKI XIL YO`LI



2. Bosma manbalar orqali so`zlashtiriladi.
Bunda boshqa tildagi matnni o`zbek tiliga tarjima qilish yokio`zbek tilida yozilgan maqolalarda, ilmiy va badiiy asarlarda boshqa til so`zlarini (ayniqsa, termin va atamalarni) ishlatish orqali bo`ladigan o`zlashtirish nazarda tutiladi.Matematikadagi katet, gipotenuza, adabiyotshunoslikdagi ulminatsiya, sujet kabi terminlar, ocherk, roman, povest kabi so`zlar shu yo`l bilan o`zlashtirilgandir.



1. Jonli so`zlashuv orqali so`z o`zlashtiriladi.
Bunda boshqa til so`zlari o`zbek tiliga mahalliy aholining og`zaki nutqi orqali o`tadi. Masalan, ruscha rami(рамы), klubnika, podnos so`zlari o`zbek tilining jonli so`zlashuvida rom, qulubnay va patnis deb talaffuz qilingan, keyinchalik o`zbek adabiy tiliga ham shu shaklda o`zlashgan.

№9 TARQATMA