O`zbek tili va adabiyotini o`qitish metodikasi

Og‘zaki va yozma nutqning o‘zaro bog‘liqligi

O‘quvchilarning nutq madaniyatlarini taraqqiy ettirish ikki yo‘l bilan – og‘zaki va yozma ravishda amalga oshiriladi. Adabiyot o‘qitish tajribasidan shu narsa ma’lumki, insho yozish murakkab ish bo‘lgani uchun, uni o‘tkazishga e’tibor berilgan holda, og‘zaki nutqni o‘stirishga yetarli ahamiyat berilmaydi. Nutqning bu ikki shaklini bir-biriga qarama-qarshi qilib qo‘yish g‘ayritabiiy bir holdir. Hayot uchun har ikkalasi ham zarur : majlisda fikrni izchillik bilan og‘zaki bayon qilish yoki axborot, hisobot, ma’ruza yozish qobiliyatiga ega bo‘lish- bu har ikkala shakl ham kishilar, binobarin, o‘quvchilar o‘rtasida aloqa vositasi sifatida zarur, albatta. Boshlang‘ich sinflarda nutq o‘stirishning ham yozma, ham og‘zaki shakliga yuqori sinflardagiga nisbatan ko‘proq e’tibor beriladi. Chunki, har ikkisi bir-biri bilan chambarchas bog‘langan. Ularni bir-biridan ajratish mumkin emas. Yozishni bilmaslik, odatda, og‘zaki nutqning mantiqsiz, chalkash bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Og‘zaki hikoya qilishni bilmaslik esa, axborot, hisobot, ma’ruza yozish, reja tuzish, umuman, o‘z fikr mulohazalarini yozma ravishda bayon qilishdagi jiddiy kamchilikdir. Nutqni o‘stirish uchun dasturda ajratilgan soatdan, odatda, bayon va insho yozishda foydalaniladi. Og‘zaki nutqni rivojlantirish uchun berilgan soatdan esa, insho va bayonning tahlili yoki ularga tayyorgarlik ko‘rish uchun foydalaniladi. Og‘zaki va yozma nutqqa nisbatan qo‘yilgan talab shundan iboratki, ular mazmunli, mantiqan izchil, asosli, adabiy me’yorlarga mos, ta’sirli va isho‘zbek rli bo‘lishi kerak. Ammo bu, og‘zaki va yozma nutq orasida hech qanday farq yo‘q, degan ma’noni bildirmaydi, albatta. Og‘zaki bayonda qo‘llangan ta’sirli, jozibali, chiroyli so‘zlarning mazmuni yozma bayonda ma’lum darajada o‘zgaradi. Shunga ko‘ra, o‘quvchilarning og‘zaki va yozma nutqlarini rivojlantirishda har ikkala turning o‘ziga xos xususiyatiga, farqlanishiga e’tibor beriladi.