O’zbek tili va adabiyotini o’qitish fakultetining 210-guruh talabasi Xurramov Abdug’anining ‘’O’zbek tilida so’z yasash qoliplari’’ mavzusida yozilgan kurs ishi

Birikma xususiyatiga ega bo‘lgan Markaziy Osiyo, Janubiy
Amerika, O‘zbekiston Respublikasi, Fanlar akademiyasi, Birlashgan Millatlar Tashkiloti kabi qo‘shma otlar ham bor. Uning bir qismi qisqargan holda ham qo‘llanadi. Yuqorida qayd etilgan darslikning 86-87-darslari qo‘shma ot masalasiga qaratilgan. Unda jami 2ta topshiriq, 7ta mashq va 6ta savol topshiriq o‘quvchilar hukmiga havola qilingan. Qo‘shma otlar yasalishi va imlosi ancha murakkab bo‘lib o‘quvchidan o‘tkir zehn, muallimdan esa mahorat va tajriba talab qilinadi. Bu ishni amalga oshirish uchun “Imlo qoidalari”ning quyidagi bandlariga diqqat qaratish talab qilinadi.
Xona, noma, poya, bop, xush, ham, baxsh, kam, umum, rang,
mijoz, surat, talab kabi so‘zlar yordamida yasalgan qo‘shma ot va
qo‘shma sifatlar qo‘shib yoziladi: qabulxona, taklifnoma, bedapoya,
ommabop, xushxabar, hamsuhbat, orombaxsh, kamquvvat,
bug‘doyrang, umumxalq, sovuqmijoz, devsifat, suvtalab kabi.
- (a)r (inkor shakli -mas) qo‘shimchasi bilan tugaydigan
qo‘shma ot va qo‘shma sifatlar qo‘shib yoziladi: o‘rinbosar, otboqar,
cho‘lquvar, ishyoqmas, qushqo‘nmas kabi.
Takror taqlid so‘zlarga qo‘shimchalar qo‘shish bilan
yasalgan ot va fe’llar qo‘shib yoziladi: pirpirak (pir-pir+ak),
bizbizak (biz-biz+ak), hayhayla (hay-hay-la), gijgijla (gij-gij+la) kabi.
Narsani (predmetni) boshqa biror narsaga nisbatlash (qiyoslash), o‘xshatish yo‘li bilan, bidiruvchi qo‘shma ot va qo‘shma sifatlar qo‘shib yoziladi: bir narsaga nisbatlash yo‘li bilan hosil qilingan qo‘shma so‘zlar: karnaygul, qo‘ziqorin, otquloq, oybolta, devqomat, sheryurak, bodomqovoq, qirg‘iyko‘z kabi.
Narsani uning rangi, mazasi, o‘zidagi biror narsasi va shu kabi belgilari asosida bildiruvchi qo‘shma otlar qo‘shib yoziladi:
olaqarg‘a, qizilishton, achchiqtosh, mingoyoq kabi.