O‘zbek tili va adabiyoti

8-SEMINAR MASHG‘ULOT
Transliteratsiya, transkripsiya va matn tabdili
Transliteratsiya (lotincha: trans — „qarshi“, „orqali“ va littera — „harf“) deb bir yozuv tizimidagi matnni boshqa yozuv tizimidagi belgilar bilan berishga aytiladi.
Transliteratsiya (trans... va lot. littera — harf) — bir grafik tizim (alifbo) asosida yozilgan matnlar yoki alohida soʻzlarni boshqa bir grafik tizim (alifbo) vositalari bilan harflar aks ettirish. Transliteratsiya muayyan tilning grafik tizimiga asoslanib ish koʻradi. Biron bir alifboga asoslanar ekan, transliteratsiya harflarni shartli qoʻllashga, qoʻshimcha hamda diakritik belgilar kiritishga yoʻl qoʻyadi.
Bugungi kunda matnshunosligimiz oldida jiddiy vazifalar turibdi. Jumladan, ko‘plab asarlarning ilmiy-tanqidiy matnlarini tayyorlash zarur. Shu kungacha Lutfiy, Sakkokiy singari shoirlar asarlari bosilib chiqqan. Biroq ular devonlarining mukammal nashrlarini tayyorlash lozim. Mana, yaqinda Lutfiyning avvalgi nashrlariga kirmay qolgan she’rlarini Anqara nashri asosida chop etdik. “Majolis un-nafois” izohlari bilan nashr qilinmoqda. Kelgusida Lutfiy devonining mukammal nashrini tayyorlashimiz lozim. Sakkokiy va yana boshqa ko‘p shoirlarning mukammal nashrlarini tayyorlashni yo‘lga qo‘yish zarur.
TESTLAR

2. 
   … matn prinsiplarining boshqa matn shakllari prinsiplaridan farqi shundaki,birinchidan,hozirgi o‘zbek yozuviga transliteratsiya qilinishi bo‘lsa,ikkinchidan,keng o‘quvchilar auditoriyasi talablarini nazarda tutishdir.
   

+A) ilmiy-ommaviy
B) yig‘ma-qiyosiy
C) ilmiy-tanqidiy
D) A va B
2. Boburning yagona nusxadagi ”Muxtasar” asari qo‘lyozmasini zamonaviy o‘zbek yozuviga transliteratsiya qilib chop ettirgan adabiyotshunos olimni aniqlang?
A) Aziz Qayumov
B) Hamid Sulaymon
+C) Saidbek Hasanov
D) Porso Shamsiyev
3. Matn yozuvining shartli sun’iy turi orqali nutq tovushlarining barcha xususiyatlarini saqlab qolgan holda xatga tushirilishi nima deb ataladi?
A) transliteratsiya
+B) transkripsiya
C) tabdil
D) akademik nashr

4.Transliteratsiya nima?

+A) asar matnini qo‘lyozma grafikasidan amaldagi yozuvga o‘girish
B) noshir tomonidan matnga kiritilgan so‘zlar
C) Matn yozuvining shartli sun’iy turi orqali nutq tovushlarining barcha xususiyatlarini saqlab qolgan holda xatga tushirilishi
D) Bir shoir yoki adib ijodiy merosini mukammal qamrab olgan, tanqidiy matn bilan tenglashtirilgan nashr

5. ”Xazoyinul maoniy” devonlari kirill alifbosidagi transliteratsiyasi kim tomonidan qilingan?

A) G‘.Karimov
B) P.Shamsiyev
C) S.Mutallibov
+D) H.Sulaymonov

6. Tabdil nima?

A) asar matnini qo‘lyozma grafikasidan amaldagi yozuvga o‘girish
+B) asar matni muallif tomonidan davridagi tildan joriy tilga tarjima qilinishi
C) Matn yozuvining shartli sun’iy turi orqali nutq tovushlarining barcha xususiyatlarini saqlab qolgan holda xatga tushirilishi
D) Bir shoir yoki adib ijodiy merosini mukammal qamrab olgan, tanqidiy matn bilan tenglashtirilgan nashr