O„zbek tili va adabiyoti fakulteti “Himoyaga tavsiya etilsin” Fakulteti dekani

2.
 
Yeng nomlari: 
Yeng
– yeng, kiyim yengi (III, 373): 
Yeng yosodi ko„nglakka
(Приладил 
рукава к рубашке) (Поппеб 291)
8
. 
7
M. Кошғарий. Девону луғотит турк. Taржимон ва нашрга тайёрловчи С.М. Муталлибов. – Tошкент: ФзФА 
нашриёти, 1961, III. 

---

16 
Bo‗lsa yonimda bir harifi zarif, tut yengidan dag‗i charog‗ so‗ndur (S. Saroyi, 
375)
9
. Navoiy, Bobur va boshqa mumtoz janr ijodkorlarining asarlarida ham bu 
so‗z asosiy va ko‗chma ma‘nolarda ko‗p ishlatilgan. 
3.
 
Etak nomlari
: 
So„zug„
– ko‗ylak etagining ikki tomonidan yoqasigacha bo‗lgan qismi. 
So„zug„ japib oltirdi
– ko‗ylakning ikki tomonini o‗z tarafiga o‗rab, puflab 
turadi. Bu holat noziklik va ozodalikdan bo‗ladi (I, 355). 
Qudurg„aq
– choponning bir tomoni, orqa etagi (I, 461). 
Etak – etak (I, 98). 
Bu so‗z ―Devonu lug‗otit turk‖
10
da 
to„n etaklandi – to„n etakli bo„ldi
(I, 98); 
etaklik ton – etaklig kiyim
(I, 167) kabi birikmalar tarkibida keladi. 
Hozirgi zamon turkiy tillarning deyarli barchasida (fonetik talaffuzni 
hisobga olmaganda) 
etak 
so‗zi uchraydi: 
edak 
(ozarb.); 
etek
(turkm.); 
etek
(qirg‗.); 
etek 
(qozoq); 
adaq
(uryanxay); 
idek
(xakas). 
Etak so‗zi ishtirokida o‗zbek tilida ba‘zi so‗z birikmalari yasalgan: 
qo„sh 
etak, ilonizi qo„sh etak, etakli kamzul
va shu kabi. 
4.
 
Belbog„ va kamar nomlari:
Belbog„
turkiy so‗z bo‗lib, 
bel 
– odam tanasining o‗rta qismi, 
bog„
– 
bog‗lanadigan narsa. 
Belbog„
XI asr tilida 
qur, qurshag„
so‗zlari bilan ifodalangan. Aslida 
qurshag„
– 
qurshamoq (o„ramoq)
fe‘lidan olingan bo‗lib, ―Devonu lug‗otit turk‖ 
da bu so‗z yana o‗tov ustidan aylantirib bog‗lanadigan 
jiyak, o„tov jiyagi, arqoni
kabi ma‘nolarda ham ishlatilgan (I, 432). 
8
Н. А. Поппе. Mанголиский словарь “Mуқаддиматул адаб”. T. I, II. M., 1936. 
9
Сайфи Саройи. Гулистон (нашрга тайёрлов Э. Фозилов). T., 1968. 
10
М. Кошғарий. Девону луғотит турк. Нашрга тайёрловчи С. М. Муталлибов. – Т.: ФзФА, III, 1961.

---

17 
Qur
– qurshovchi, belboq, kamar (I, 314). 
XIV – XV asr va so‗nggi davrlar manbalarida 
qur, belbog„, po„ta
so‗zlari 
uchrab turadi: 
Dayr piri xizmatg„a ulke der bel bog„ladim, 
Chin degay ul vaqtkim zunnor bo„lg„ay belbog„i.
(Navoiy, N.Sh. 332) 
A.Borovkov qur so‗zini belga bog‗lanadigan belbog‗ deb izohlagan 
(Borovkov, 745)
11
. 
Qur, qurshog„, belbog„
so‗zlarining tarixiy rivoji yuzasidan 
o‗tkazilgan kuzatishlar qur so‗zi o‗rnida keyingi asrlarda belbog‗ qo‗llana 
boshlanganini ko‗rsatadi. Hozirgi zamon turkiy tillarda uchrovchi 
qo„shoq // 
qurshoq
(belbog‗ ma‘nosida) so‗zlari ham qadimiy 
qur
so‗zi bilan aloqador. 
Kiyimlarga yordamchi buyumlar nomidan yana biri kamar (f-t.) va 
qayishdir.―Devonu lug‗otit turk‖da bu so‗z qazish shaklida uchraydi (DLT., I, 
343); 
qazishladi
– qayish kesdi (DLT. Ind., 343); 
qolan 
– qulvog‗, kamar (I, 383); 
qazish
– hayvon terisidan qirqib ishlangan qayish kamar (I, 350); 
to„z
– qayish yoki kamarga taqiladigan va bog‗lanadigan halqa (III, 135); 
suf 
– yungdan (qo‗lda) to‗qilgan kamar. 
Keyinchalik bu so‗z 
qayish
shaklini olgan.―Muqaddimatul al-adab‖da qayish 
-
remen
(Poppe, 343). O‗zbek tilida qayish, 
kamar;
qozoq tilida 
qayo„s
(Qoz.s., 
II, 22)
12
, tatar tilida 
qayo„sh, kamar
(Budagov, II, 33), qirg‗iz tilida 
qayo„sh
(Qir. – rus., 325). 
11
А. К. Боровков. Бадан ал-луғат. M., 1961.
12
Qozoq tilin tusingihvt sozgire. I, II. Almati. 

---

18 
Qayish so‗zi ham