O„zbek tili va adabiyoti fakulteti “Himoyaga tavsiya etilsin” Fakulteti dekani

z
fonemasining 
y
lashishidan yuzaga kelgan deyish 
mumkin. 
Kamar so‗zi eski o‗zbek tilida ham mavjud bo‗lgan: 
Johidlar aro agar haqim 
er tushsa, hikmat kamarin kerak belindan sheshsa
13
. 
Navoiy asarlarida va undan so‗nggi asr adabiyotlarida 
kamar, kamarband, 
kamargoh
(o‗rta bel) kabi so‗zlar ko‗plab uchraydi: 
Eshibon zarrin kamr, nozuk belin qilsam xalos 
Tortibon gulgun qabo savri sihi raftoridin
14
. 
5.
 
Cho„ntak nomlari: 
―Devon‖da 
ko„chuk
– 
cho„ntak
. O‗g‗uzlar cho‗ntak deydilar (I, 444). 
Yanchu 
– hamyon, pul solinadigan hamyon (III, 52), cho‗ntak so‗zi o‗rnida 
qo‗llangan. 
Turkiy tillarning ko‗pchiligida 
cho„ntak
o‗rnida 
yonchiq
so‗zi ishlatiladi. 
Chunonchi: uyg‗ur tilida 
yonchuq 
(Uyg‗.-rus. 781)
15
qirg‗iz tilida 
jancho„q
(qirg‗.-rus. 229), tatar tilida 
yancho„q va kiset
(tatar,-rus. 711)
16
. 
6
.
Yoqa nomlari: 
Yoqa
- qadimiy turkiy so‗z. 
Yaqa
– yoqa (III, 31): 
Yaqadaqi 
– jalg‗ag‗ali eligdagi, ichginur (odam yoqada bo‗lgan yuqni 
yalashga ovora bo‗lsa, qo‗lidagi idish tushadi, yalovchi quruq qoladi) (III, 321); 
―Muqaddimatul al-adab‖da bu so‗z kiyim yoqasini bildirgan: 
Yaqo qildi 
ko„nglakka
; yaqo qarig‗i (yoqa qirg‗og‗i), ishton yaqosi (ishton pochasi, 
13
Л. Будагов. Сравнительный словарь турецко – татарских наречий. I, .СПБ, 1969, II. СПБ. 
14
Алишер Навоий. Хазойинул-маоний. T.I, 1963. 
15
Уйгурского-русский словарь. М., 1968. 
16
Татарсско-русский словарь. М., 1966. 

---

19 
qirg‗og‗i) (DLT, 82, 201, 356). Yoqa so‗zi undan keyingi davr adabiyotlarida 
kiyim yoqasi va boshqa ko‗chma ma‘nolarda ishlatilgan: 
Yoqa choqu 
yalong„och boshu ayoq. Bul
ajab hol ila subhu shomim
(Navoiy X.M. 234). 
Sir 
yaqosig„a tushub ulturdi xat ila razm munosib ko„rdi
(Shayboniynoma, 139)
17
. 
Yoqa so‗zi arab tilida 
jayb
tarzida qo‗llangan. Navoiy asarlarida yoqa bilan 
birga jayb ham sinonim tariqasida uchraydi. 
Vah, necha jismimda so„ngakni o„rtagay, 
Ko„nglakim jaybiqa o„t solqay, etakni o„rtagay. 
(Navoiy, X.M. 383) 
Yoqa
so‗zi umumturkiy xarakterdagi leksema bo‗lib, u qirg‗iz, turk, tatar, 
mo‗g‗ul tillarida ishlatiladi. V. Radlov lug‗atida bu so‗z quyidagicha 
izohlangan: turkcha, tatarcha 
yaqa, yaqo;
qirg‗izcha 
jog„a, jag„a;
mo‗g‗ulcha 
djaha
– kiyim yoqasi (II, 335)
18
, usmonli turk tilida 
jaqa
– kiyim yoqasi, devrik 
jaqa – qaytarma yoqa (turets.-rus, 220)
19
, ozarbayjon tilida 
yaxa
– yaxali koynak 
(Azer.-rus, 215)
20
, turkman tilida 
yaqa
(turk.-rus, 809), xakas tilida 
chag„a
(Shibayeva, 98)
21
.