O`zbek tili sintaksis shuxrat sotvoldiyev 33 210 87 88 Sintaktis So

SIFATLOVCHI ANIQLOVCHI
Qanday? Qanaqa? Qaysi? Nechchi? Nechanchi? + 
ot (fe’lga bog’lansa hol bo’lib qoladi, shuning
uchun otga boglanish kerak) 
QARATQICH ANIQLOVCHI
Kimning? Nimaning? Qayerning? Faqat QARATQICH 
kelishigida bo’ladi, ba’zan yashirinishi ham mumkin. Kitob varag’i (
-ning 
yashiringan) 

---

O`ZBEK TILI SINTAKSIS 
SHUXRAT SOTVOLDIYEV 33 210 87 88 
IZOHLOVCHI ANIQLOVCHI
Kishining millati, jinsi, laqabi, kasb-kori, 
qarindoshligi 
… 
kabi belgilarni bildiradi. Karim aka, Karim qassob, Usta 
Karim
… 
Atoqli ot va turdosh ot kelsa doim turdosh ot (kichkina harf bilan 
yozilgani) izohlovchi bo
’
ladi. Usta Karim. Karim aka. Agar ikkita turdosh ot 
kelsa doim birinchisi izohlovchi bo
’
ladi, ikkinchisi izohlanmish deyiladi. 
Hamshira ayol. Ayol hamshira 
O‘zbek tilida gap bo‘laklarining joylashish tartibi, asosan, erkin. Odatda, gapda ega 
va 
unga bog‘langan bo‘laklar oldin, kesim va unga bog‘langan bo‘laklar keyin
joylashadi, b
a’zan aksincha ham bo‘ladi: 
Bu yo‘llar menga tanish. –
Menga tanish bu yo‘llar.
Eganing ko‘proq gap boshida, kesimning, asosan, gap oxirida (Men keldim), hol
(ohista gapirdi) va to‘ldiruvchining kesimdan oldin (she’rni yod oldi), an
iqlovchining 
egadan oldin (qizil gul, do‘stimning akasi) joylashuvi odatdagi, me’yoriy tartibdir.
Ma’no kuchaytirish uchun muhim bo‘lak kesim oldiga o‘tkaziladi. Masalan:
1. Kecha akam samolyotda Farg‘onadan Toshkentga ketdi (boshqa yerga emas, 
Toshkentga). 
2. Kecha akam samolyotda Toshkentga Farg‘onadan ketdi (boshqa yerdan emas,
Farg‘onadan).
3. Kecha akam Farg‘onadan Toshkentga samolyotda ketdi (boshqa narsada emas,
samolyotda). 
4. Kecha samolyotda Farg‘onadan Toshkentga akam ketdi (boshqa k
ishi emas, akam). 
5. Akam samolyotda Farg‘onadan Tosh
kentga kecha ketdi (boshqa kuni emas, kecha). 
Odatdagi tartib ilmiy va rasmiy uslub uchun mos bo‘lsa, o‘zgargan tartib og‘zaki va 
badiiy (ayniqsa, she’riy) nutq uslubi uchun xos.
Gap urg`usi 
Gapda so‘zlovchi tomonidan alohida ahamiyat berilib, ta’kidlab ko‘rsatilgan
bo‘lakning kuchli ohang bilan aytilishi