O‘zbek tili fonetikasi

Fonetik  va  fonologik  transkripsiya.  Ma’lum  bir  maqsad  uchun  turli  sohalar 
bo‘yicha ishlatiladigan transkripsiyaning aniqlik darajasi bir xil emas. Shundan kelib 
chiqib,  transkripsiyaning  bir  qancha  turlari  bor.  Tekshiruvchining  vazifasi  va 
maqsadlari  bilan  bog‘liq  holda  uning  turlari  ko‘rinishlari  qo‘llanilishi  mumkin. 
Masalan, qardosh tillarning fonetikasini, aniq bir tilning fonetikasini tarixiy jihatdan 
bayon  etishda  fonetik  transkripsiyadan  foydalaniladi.  Xalq  orasida  nomi  keng 
tarqalgan  dostonlar,  ertaklar,  termalar  va  boshka  xalq  og‘zaki  ijodi  materiallarini 
yozib  olishda,  nashr  etishda  ham  fonetik  transkripsiyadan  foydalanish  maqsadga 
muvofiqdir. Aks holda ularning qimmatiga putur yetadi yoki kamayadi. 

---

59 
 
Lingvistik asarlar (qiyosiy va tarixiy grammatikalar, etimologik lug‘atlar, turli 
xil  matnlardan  namunalar  va  shu  kabilar)  ni  nashr  etganda  transliteratsiyadan 
foydalanilsa  ham,  qardosh  tillarning  fonetikasi  qiyos  qilinganda,  dialektologik 
ishlarda va dialektologiya fanida fonetik transkripsiyadan foydalaniladi. Xalq og‘zaki 
ijodiyoti  yodgorliklarini  nashr  etganda  mavjud  alfavitdan  foydalanilsa,  bu 
yodgorliklar  dialektal  qimmatini  yo‘qotadi.  Shuning  uchun  ularning  talaffuz 
xususiyatlarini mumkin qadar saqlash maqsadida fonetik transkripsiya qo‘llanadi. 
Demak,  mohiyat  jihatidan  eng  aniq  transkripsiya  fonetik  transkripsiyadir.  Bu 
transkripsiya  umumiy  va  xususiy  fonetika,  shu  qatori  eksperimental  fonetika 
yutuqlariga  asoslanadi.  Fonetik  transkripsiyaning  vazifasi  tilda  mavjud  bo‘lgan 
hamma tovushlarni yozuvda aks ettirishdir. 
Faqat  fonemalarnigina  hisobga  olish  uchun  ishlatiladigan  transkripsiya 
fonologik transkripsiya deyiladi.