O’zbek tili adabiyoti uslubiyoti kafedrasi

Hamzaning  ijodiy  faoliyati  va  badiiy  mahorati. 
Hamza  Hakimzoda 
Niyoziy  o’zbek  madaniyatining  eng  yirik  namoyadalaridan    biri.  U  ma‘rifatparvar 
shoir,  o’qituvchi,  jamoat  arbobi,  kompozitor,  rejissyor,  jurnalist  sifatida  ma‘lumdir. 
O’zbek  teatr  san‘atini  rivojida  muhim  hissa  qo’shgan  buyuk  dramaturg  hamdir. 
Hamza  1989  yil  6  martda  Qo’qon  shahrida  tabib  oilasida  dunyoga  keladi.  Hamza 
o’zining    o’qishga  bo’lgan    zo’r  ishtiyoqi  tufayli    12    yoshidayoq  to’la  xat  savodli 
bo’lib  yetishadi.  1906  yilda  madrasaga  kirib  o’qiy  boshlaydi.Biroq  madrasa  ta‘limi 
Hamzani  qanoatlantirmaydi.  Shunga  ko’ra,    u  Lutfiy,  Navoiy,  Gulxaniy,  Muqimiy, 
Furqat asarlarini  mustaqil suratda mutoala qiladi, o’rganadi.  
          Hamza  1911  yili  Qo’qonning    Hojibek    guzarida  maktab  ochib,  yetim  va 
kambag’al  bolalarni  o’qitadi.  Hamza  yetim  va  kambag’al    bolalar  uchun    «Doril 
yetim”(“Yetimlar  maktabi”)ni  ochadi  va  o’qituvchilik  qiladi.  Hamza  birinchi  sinf 
o’quvchilari  uchun  «Yengil  adabiyot”,  2-sinf  uchun  “Axloq  hikoyalari”  o’qish 
kitoblarini tuzadi. 1919 yil boshlarida Hamza  Qo’qondagi 1-boqimsiz bolalar uyiga 
mudir  qilib  tayinlanadi.  Bu  yerda  u    uch  sinfli  maktab  ochib,  o’zi  o’qituvchilik 
qiladi.1922-1924  yillarda  shoir  Qoraqalpog’istonning  Xujayli  tumanidagi  1-bolalar 
uyi  mudiri  va  o’qituvchisi  bo’lib  ishlaydi.  1925  yilda  esa  u  Farg’onaning  Avval  
qishlog’ida  o’qituvchi  qilib  tayinlanadi  va  g’oyat  og’ir  sharoitda  ishlaydi.  Shoir 
1928-1929  yillarda  Shohimardonga  borib  o’qituvchilik  qiladi.  1-sinf  o’quvchilar 
uchun  “Yengil adabiyot”, 1914 yilda 2-sinf uchun “Axloq hikoyalari” o’qish kitobi 
o’quv qo’llanmalarini yaratadi. O’qish kitobi Hamzaning ikkinchi darsligidir. Unda 
9  ta  dars  bo’lib,  ularning  har  biri  axloqiy  masalaga  qaratilgan.  Barcha 
hikoyalarining  qahramoni  o’zida  ijobiy  fazilatlarni  mujassamlashtirgan  maktab 

---

 
 
o’quvchisidir.  Hamzaning ijodi va o’qituvchilik faoliyati o’sha vaqtdagi  hukumat 
amaldorlarini tashvishga soladi. Ular Hamza maktabini «Xavfli, bolalarni buzuvchi, 
din  va  ma‘rifatdan  ozdiruvchi  maktab”  deb  qoralab  yoptirib,  o’zini  ta‘qib  eta 
boshlaydilar. 
      Hamza  1913  yil  fevralda  chet  elga  ketib,  Afg’oniston  ,  Hindiston,  Makka, 
Madina, Shom (Suriya), Bayrut, Istambul, Odessa shaharlarida bo’ladi va 1914  yil  
boshlarida  Qo’qonga  qaytadi.  1915  yilda  Shohimardonda  maktab  ochadi,  
muallimlar  tayyorlaydigan  kurs  tashkil  etadi,  bu  o’quv  muassasasi  chinakam  xalq  
maktablarining    dastlabki  namunasi  edi.  Hamza  bu  maktabda  yoshlarga  dunyoviy 
fanlarni  o’qitadi,  aqliy,  axloqiy  tarbiyaga  alohida  ahamiyat  beradi.  Hamza 
Hakimzoda 1915-1916 yillarda yaratgan “Oq gul”, “Qizil gul”, “Pushti gul”, “Sariq 
gul”  kabi  ashulalar  to’plamlarida,  “Milliy  roman  yoxud  yangi  saodat”  qissasi, 
“Zaharli hayot” kabi drama asarlarida mehnatkash xalqni o’qishga, ilm o’rganishga 
davat etadi:   
 
 
Kim bilurdi odamu olam nadur, hayvon nechuk? 
                    Bo’lmas erdi agar insonda bu asgor ilm. 
           
Qaysi bir mavjuda boqsang bilmoqqa kayfiyatini, 
                    Lozim o’lg’ay topmoqqa avval o’qib axbor ilm. 
Hamza “Sadoi Turkiston”gazetasida bosilgan bir she‘rida “bir iloj qilib  kambag’al 
bolalarni  aqchasiz...  tarbiya    va  o’quvga  boshlarini  band  qilmoq...”choralarini 
izlaydi,  she‘r  va  maqollarida  bolalarni  o’qishga  chaqiradi.  Bu  g’oyani  Hamza 
«O’qi” she‘rida bayon etadi: 
 
 
 
Ko’zimizga ko’rinib turgan hamma asboblar 
 Hech biri bo’lmas edi, gar bo’lmasa, zinhor o’quv. 
Yer yuzida ko’milib yotgan hama oltin, kumush 
 
 
 
Yuzag’a chiqdi barii, bis anga axbor, o’quv... 
                              Gar dilingda o’ylagan orzuga yetmoq istasang, 
Qimmat umring  qilmagil behudaga bekor, o’qi! 
  Qo’y o’yin, sayru tomoshani, g’animat yoshliging, 
 
 
 
Shum fe‘llardan o’zingni aylagil bezor, o’qi! 
 
 
 
Ey o’g’il, dunyoda bo’lmoq istasang olijanob, 

---

 
 
O’qig’il maktab borib, zinhor o’qi, ming bor o’qi!