O'zbek iston respublikasi oliy V a o'rta m a X s u s ta'lim vazirligi

to'qimalari bilan oziqlanadi. Ularning dushmandan himoya qiluvchi
zahar bezlari bo'lib, 3000 ga yaqin turi ma'lum. Ulardan har xil kivsyaklar
keng tarqalgan. Kivsyaklar tuproqda katta ahamiyatga ega. Ayrim
yillarda juda tez ko'payadi.
L ab o y o q lila r (C h ilo p o d a ) 
ancha yirik, tunda o'lja qidiradi. Tanasi
yassi, boshida mo'ylovlari, ko'pincha oddiy yoki fasetkali ko'zlari bor.
Ularning oxirgi yurish oyoqlari nisbatan uzun. Laboyoqlilar kenja sinfi
geofillar, skolopendrlar, qattiq qalqonlilar, pashshatutarlar (uzun
oyoqlilar) turkumlariga ajratiladi.
G e o filla r (G e o p h ilo m o r p h a ), 
ya'ni m ingoyoqlilar tanasi uzun
ingichka tasmaga o'xshash, sarg'ish, 31 tadan 177 tagacha bo'g'imlardan
iborat. Ko'zlari yo'q, tuproqda yomg'ir chuvalchanglarini qidirib topib,
qonini so'radi. 7 — 15 sm kattalikdagi sariq mingoyoq janubda keng
tarqalgan, tuproqqa 1 — 1,5 m chuqurlikkacha kiradi.
S k o lo p e n d r a la r (S c o lo p e n d r o m o r p h a ), 
ya'ni qirqoyoqlar yirik,
uzunligi 10 — 26 sm gacha, tanasi 21 —23 bo'g'imdan iborat. Hasharotlar
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

va ulaming lichinkalari bilan oziqlanadi. Janubiy Amerika va Yamaykada
tarqalgan gigant skolopendra baqa, kaltakesak va qushlarga hujum
qiladi. Janubda tarqalgan halqali qirqoyoq partenogenez ko'payadi,
tuxumini o'z tanasi bilan o'rab oladi. Skolopendralar zaharli bo'lib,
janubda tarqalgan cho'l sqir qirqoyog'i 4 sm kattalikda bo'ladi.
Q a lq o n d o r la r (L ith o b io m o r p h a ) 
o'sim lik qoldiqlari orasida
uchraydi, hasharotlar va ular lichinkasi bilan oziqlanadi. Erkaklari
spermatoforini to'rga osib qo'yadi. Lichinkasi oyoqlari to'liq bo'lmaydi,