O`zbek filologiyasi fakul’teti o`zbek filologiyasi kafedrasi IV kurs kunduzgi bo`lim bitiruvchisi feruz rajabovning

1.2. Zamon va xarakter fojiaviyligi

“Jaloliddin Manguberdi” p’esasida bunday sahna bor: Xorazmshoh Jaloliddinning dushmanga qarshi kurash olib borishig fotiha bermay, undan yuz o`giradi. Shundan keyin iztirobga tushgan Jaloliddin kim xaq ekanligini bilmoqchi bo`lib onasidan so`raydi:

Jaloliddin

So`yla, ona, kim haqli, otam yoki men?

Qarorimga ishonmay, so`yla, toki sen!

Ona (tumor beradi)

O`g`lim, javob-tumorni armug`on qilish,

Otang bo`lsam berardim dudama qilich!

Tiz cho`kmaysan do`zaxdan kelsa fotih ham,

Oq sutimni oqlagin-senga fotiham!

Jaloliddin

Jaloliddin yo`q desa, ha, der xotini,

Jaloliddin onasi-derlar otini.

Bu dunyoda onasiz tug`ilgan kim bor?

Jon berganga jon bermoq mardlarga darkor!

Onamizning onasi bo`lsa shu vatan-

Ko`rlik afzal shu yurtni asir ko`rmoqdan.

Bu satrlarda Shayxzoda ijodi uchun birlamchi ahamiyatga molik masala-Vatanni ozod ko`rish masalasi katta ehtiros bilan ifodalangan. Shayxzoda 1944 yil bahorida shu satrlarni yozganida o`zbek yurtining mustaqil bo`lishi bilan bog`liq orzu-umidlarini ifodalagan, deb bo`lmaydi. Qalamkash do`stlari singari, uning ham o`sha davrda bu haqda o`ylashi aql bovar qilmas hodisadir. Ammo bugun shu satrlarni o`qiganimizda, ular XIII asrda Xorazmni mo`g`ul bosqinchilari mardona himoya qilgan Jaloliddinning dil so`zlarigina emas, balki davrlar o`tgan sayin o`z qimmatini yo`qotmay, aksincha, yangi ma`no kasb etadigan satrlar ekanligi ma`lum bo`ladi. Shayxzodaning o`zbek xalqi o`tmishiga murojaat etishdan maqsadi ham o`sha davrda ro`y bergan voqealarni tarixiy saboq sifatida tasvirlash, dunyodagi eng yuksak qadriyat Vatan ozodligi ekanini kishilar diliga quyish edi. Shuning uchun ham “Jaloliddin Manguberdi” dramasida olg`a surilgan g`oya umumbashariy ahamiyatga egadir.