O’zbek filologiyasi fakulteti 401-guruh talabasi Boymatov Sunnatillaning Zamonaviy o’zbek adabiyoti va adabiy jarayon fanidan yozgan 2- oraliq nazorat ishi Savollar

4. Xurshid Do’stmuhammadning “Donishmand Sizif” romani tahlili

Xurshid Do’stmuhammadning “Donishmand Sizif” romani hajmi unchalik katta emas, asardagi voqealar va qahramonlar soni ham rang-barang emas. Lekin asardagi mazmun va kitobxonga beradigan ma’naviy ozuqaning ko’lami juda yuqori. Asar bosh qahramoni - Sizif – Korinf shahri hukmdori. Sizif, shahanshoh Eol va malika Enaretning suyukli o’g’loni, Meroplar sulolasining arzanda kuyovto’rasi, Glavkaning padari, Bellerofontaning mehribon bobosi sifatida gavdalanadi. Sizif xudolar tomonidan ulkan xarsangtoshni tog’ cho’qqisiga olib tushishdek jazoga hukm qilingan. Uning yolg’iz qilgan gunohi – XABARDORLIG. Sizif suv tangrisi Asopning yolg’iz, bokira qizi Eginaga ma’budlar ma’budi Zevsning ishqi tushib qolganligi va uni o’g’irlab ketganligi bilib qolganligi uchun USHBU jazoga hukm etiladi. Sizif bu jazoni g’am bilan emas mardonavor qarshi oladi va mashaqqatning, azoblarning boshiga sabr bilan dard yog’diradi. Asar davomida kitobxon Sizifni Korinf qal’asini o’zi barpo etganligini, Korinf xalqini qurg’oqchilikdan qutqarganini va o’lim ma’budi Tanatosni kishanlab qo’yib xalqini o’limdan saqlab qolgani haqida bilib oladi. Sizif “jazo toshi” ni o’ziga juda qadrdon bilib qoladi. Unga “Yumaloq, dumaloq, baqaloq” deb laqab ham qo’yib oladi. Sizif imkonsiz bo’lsa ham maqsadidan sira chekinmaydi. U “Arslon izidan – yigit so’zidan” naqliga amal qilib, hukmni bajarib go’yoki ma’budlar ustidan g’alaba qozonmoqchi bo’ladi. Muallif asar davomida Kronos va Reya, Zevs va Metida haqidagi mifologik fojealarni va shunga o’xshash “Qur’oni karim”ning “Baqara” surasi 258-oyatida rivoyat qilingan Shoh Ibn K. haqidagi hikoyatni ham keltirib o’tadi. Yuqorida keltirib o’tilgan afsona va rivoyatlar, voqealar rivoji, umuman, asardagi bor mazmun Sizif obrazi bilan bog’lanadi. Bu voqealar bevosita Sizif tilidan hikoya qilinadi yoki uning xayoli sifatida gavdalanadi. Asar oxiriga borib Sizif dumalatayotgan ulkan xarsangtoshga darz ketib parchalanadi. Bu esa Sizifga toshni cho’qqiga olib chiqishga yengillik tug’diradi. Sizif o’z maqsadiga yetadi va ma’budlar ustidan g’alana qozonadi. Lekin negadir bundan unchalik quvonmaydi. Maqsadini amalga oshirgach, go’yoki butun hayot mazmunini yo’qotib qo’ygandek bo’shashib qoladi va sovuq xarsangtoshlar bag’riga o’zini tashlaydi…