«O`zbek adabiyoti tarixi» (XV11-X1X asrning birinchi yarmi ) fanidan ma`ruzalar matni

«Shahboz va Bulbul» 
Kunlarning birida, bahor ayyomida, Bulbul bilan Shohboz munozara bashlabdi. 
Bulbul kelishgan husni va Xushxonligini pesh qilib Shohbozga maqtanibdi 
uning «Jahl asor»ligi «badjamol» va «badmaqol»ligidan kulibdi: 
Bir chamane sahnida fasli bahor, 
Boz ila Bul edilar so`z guvor. 
Bozga Bulbul dedi, ey jahlasar, 
Senda qani savtu navodin xabar? 
Qushlar aro son kabi bir badmaqol, 
Mumkin emas bo`lmog`i, ey badjamol 
Manman o`shum Bulbuli go`yoxvash 
Nag`mam erur el aro dovudavash. 
Bulbulning tapqididan «Savtu navo»dan xabardor bo`lish, shirin so`zli 
bo`lish kerak, degan xulosa chiqadiki, bu tarbiyaviy ahamiyatga egadir. Lekin 
Bulbulning ham kamchiliklaridan ko`z yummaslik kerak. Masalan u Shihbozni 
tanqid qilar ekan, o`z fazilatlaridan mag`rurlanadi, «manman»likka beriladi. Garchi 
Bulbilning so`zlari Shahbozga og`ir botsa ham, u Bulbulga shoir tilidan «izzat 
tilasang, bekordan bekorga vaysama, yuz ish qilganingda, birini ayt xudbinlarning 
iqboli past bo`ladi», deb g`oyat oqilona javob qaytaradi: 
Boz dedi onga ki: xomush bo`l, 
Bo`lma til izzat tilasang go`sh bo`l, 

---

65 
Angla yaqinki, mangadur yoz qish, 
Yuzni qilib birni demaslik ravish 
Har kishi xudbin esayu xudparast, 
Sen kibi iqboli netong bo`lsa past. 
Manzili maqsad tilasang soda bo`l. 
Joda kibi sar basar aftoda bo`l. 
Har kishi xudbinu ya`mo erur, 
Chunki ko`zi xokaro ma`vo erur... 
«Shohzod va Bulbul» masali hech narsani pisand etmay, Husn ustiga qo`shin 
tortib borayotgan Aqlshohning mag`rurligini fosh etish uchun keltirilgan. 
«Gul va Daf» 
Doston personajlaridan Mehri dilovar to`y qatnashchilarini «Gulzori bahor»ga 
taklif qilar ekan: 
Har ne ki, ul bazmg`a darkor edi, 
G`ayri talab barchasi tayyor edi- 
deb, u erda ilm eli she`r bilan badeha aytayotganini, nuktadonlar ma`nolar 
dengizida suzayotganini, soz ahli nag`malar ko`ylayotganini bayon qiladi. Shu payt 
Gulga ko`zi tushib qolgan Daf (childirma) unga qarab: 
Garchi qadim g`am yukidin dal erur, 
Shakl mango aqsonul ashkol erur... deydi. 
Gul unga javob qaytaradi: 
Garchi seni qo`lga ko`tardi gado, 
Bo`ldi navo istobon ul benavo. 
Lek meni boshi o`za shohlar 
Qo`ydilar ul mohi falaktohlar... 
Ko`ramizki, bu masalda Dafni qo`liga olib, navo istovchilarning benavo 
bo`lib qolganligiga, binobarin shoir yashab ijod etgan davrda san`at ahllarining 
kamol topishi uchun hech qanday sharoit bo`lmaganiga ishora qilinadi.