O‘zbek adabiyoti tarixi (Eng qadimgi davrlardan XV asrning hirinchi yarmigacha)

Yuzungni Haq jahon yuizori qildi,
Yuzungni ko‘rdiyu gul zori qildi.
Ne bo‘Idikim, qulungdin yuz evurdung,
Bir ayg‘on so‘zni, shohim, yuz evurdung.
Sayyid Ahmadning “Taashshuqnoma” asari. Asarni 846 (1435­36) yili Sayyid Ahmad yozgan. Sayyid Ahmad -- Amir Temuming na- birasi, Mironshohning o‘g‘lidir. Navoiy “Majolis un-nafois” asarining V11 majlisida Sayyid Ahmad to‘g‘risida quyidagicha ma’lumot beradi: “Sayyid Ahmad - salim ta’b va pok zehn kishi erdi. Xili mashhur nazm- lari bor. Ham g‘azal, ham masnaviy, ham turkiy, ham forsiy g‘azal tavri- da devoni bor. Va masnaviy tavrida “Latofatnoma” aningdur. Bu turkcha matla’ yaxshi voqye’ bo‘lubturkim:
Sayd etti firoqing meni murg‘i sahariydek, Qil odamiylik, qilma yuzni nihon pariydek.
Bu forsiy matla’ ham aningdurkim:
Maham gar pesh az in pinhon bimonad,
Ajab, gar bedilonro jon bimonad”.
(Agar oy yuzligim bundan keyin ham pinhon qoladigan bo‘1sa, be- dillaming omon qolishi ajablanarlidir).
Navoiy Sayyid Ahmadning “Taashshuqnoma” masnaviysi ha- qida emas, uning “Latofatnoma” masnaviysi haqida so‘z yurityap- ti. Bundan shunday fikrga kelish mumkinki, Sayyid Ahmadning “Taashshuqnoma”dan boshqa “Latofatnoma” nomli asari ham bor va bu noma Navoiyga yaxshi tanish bo‘lgan. Navoiy “Taashshuqnoma”dan bexabar ekanini ham shu о ‘rinda aytish o‘rinlidir.
“Taashshuqnoma”ning tuzilishi. Sayyid Ahmad asarining boshida ham “Taashshuqnoma” degan nomni ishlatadi. Asaming so‘ngida - “1lti- mosin aytur” qismida bu asarini yetti kunda tugatgani to‘g‘risida aytadi:
“Taashshuqnoma”ni himmat bo‘lib yor,
Tugattim yetti kunda bemadadkor.
“Taashshuqnoma” Tangriga hamd, “Munojot”, “Madhi nabi alay- hissalom”, “Kitob sababi”, “Podshohi islom madhi” va o‘nta nomadan iborat. O‘ninchi nomadan keyin kitobning xotimasi va shoirning iltimosi o‘rin olgan.
Tangriga hamd, adabiyot tarixidagi hamma asarlardagi singa- ri, Tangrining tanholigi, jamiki borliqning Yaratuvchisi ekani bilan boshlanadi. So‘ngra Tangri Odam atoga ma’rifat sirlarini bergani, Id­ris payg‘ambaming tole’ini baland qilgani to‘g‘risida hikoya qiladi.