O‘zbek adabiyoti tarixi (Eng qadimgi davrlardan XV asrning hirinchi yarmigacha)

Ko‘z uchidin qiyo-qiyo sheva bila boqishlaring, Jon tamurin qiyor uchun tig‘mu yo nazarmudur?
Bu baytda Atoyi tajohuli orif san’atini qodlagan. Tajohuli orifhmg ma’nosi “bilib bilmaslikka olish” deganidir. Shoir baytda bir necha so‘zlami keltirsa-yu ammo o‘sha narsalarning qaysi bin ishonchli ekan, deya o‘zim ikkilanganday qilib kodsatsa, obrazli tafakkuming о ziga xos mahsuli paydo bodadi. Tavsirlanayotgan detallarga alohida urg u berish, bo‘rttirish, o‘quvchining diqqatini tortishda bu san at alohida ahamiyatga ega.
Atoyi g‘azallaridagi takrorlanmas tashbehlarni tamsil san’atiga asoslangan quyidagi bayt yana bir bor tasdiqlaydi:
Yig‘lab yuzungizdin olayin zulf niqobin,
Gul yaxshi ochilmas kechalar yog'masa yomg'ur.
Birinchi misrada oshiqning tashqi qiyofasiga oid tasvir va detallar ikkinchi misradagi tasvirga va detallarga qiyoslanyapti. Birinchi misrada yuzning niqobi, ya’ni soch ikkinchi misradagi gulga, yig ‘lamoq harakati esa gulning ochilishiga solishtirilyapti.
Atoyi xalq she’riyatiga qorishiq holda ijod qilgan. Uning ko‘p g‘azallari halq qo‘shiqlari ohangida yozilgan. Uning devonidan o‘rin olgan “birla”, “bo‘lubtur” radifli g‘azallarida, “Yuzung to pardadin zo- hir bo‘lubtur, Sanamlar husn da’vosin qo'yubtur” matla’i bilan boshla- nadigan bir qator g‘azallar xaiq qo‘shiqlari ohangida yozilgan. Bu usul shoir g‘azallarining xalq ommasi tomonidan yengil qabul qilinishida asosiy omUardan bodgan. Shu boisdan Atoyi she’riyati xalq iboralari, ta’birlari, maqollariga boyligi bilan ham ajralib turadi.
Atoyi xalq rivoyatlarini yaxshi bilgani, ayniqsa, Sharq adabivo- ti tarixida muhabbat timsoli bo‘lgan “Yusuf va Zulayho” dostonidan, “Vomiq va Uzro” afsonasidan, imom Hasan va imom Husayn haqidagi rivoyatlardan va boshqa ko‘p!ab adabiy, tarixiy va dimy-falsatiy manba- lardan ilhomlangani g'azallaridan ma’lum bo'lib turadi. Jumladan: