O‘zbek adabiyoti tarixi (Eng qadimgi davrlardan XV asrning hirinchi yarmigacha)

(O‘quvchiga to‘liq tushunarli bo‘lishi uchun mazkur munozara matnini to‘liq berdik va lug‘atlar bilan ta’minladik.)
Nogoh bir yaxshi xirqali so‘fi va bir gulgun to‘nluq yigit munozara va mubohasaga mashg‘ul bo‘ldilar. Majlis ichinda ikkalasi yashil, qizil qavsi quzax* bikin bir-biriga otilib erdilar. Ul so‘fi suvol qildi yigittin- kim: “Sen ne nimasen va oting nedur va xosiyating ne?”
Yigit javob berdikim: “Men uzurn naslidurmen. Uzumning faxri mening bilandur, manga sarmastlar may ot qo‘yubturlar. Har qachon otimni evursam, yambo‘lunnen“. (*qavsi guzah- o‘q-yoy, kamalak (bahor chog ‘larida osmonda rang-barang bo ‘lib, o ‘q-yoy shaklida ко ‘rinadigan quyon shu ’Iasi).)
Yusuf Amiriyning yumorga moyilligini may va yam so‘zlarini qo‘llashidaham ko‘rish mumkin. Arab yozuvida may so‘zi teskari o‘qilsa va yozilsa, yam bo‘ladi; yam “dengiz”, “daryo” ma’nosini ifodalaydi. Bu usul musahhaf'san 'ati deyiladi. Mazkur san’at orqali Yusuf Amiriy so‘z o‘yini hosil qilgan va yigitning, ya’ni Chog‘iming dengiz suvi singari moMigidan odamlar o‘zidan ketar darajada mast bo‘ladi, demoqchi. Shu o‘rinda Amiriy Chog‘ir tilidan yana quyidagi baytoi keltiradi va Chog‘ir o‘zini oqlayotganday bo‘ladi.
Boda daryou el andin kecha olmas kematek,
Ayb qilmasmenki, yo‘qtur elga daryodin guzor.
Munozarada kulgi qo‘zg‘atuvchi manzaralar. Chog‘ir o‘zining t.ashqi ko'rinishi - qizil rangi va hidi bilan ham hammaga ma’qul ekanini o‘z tilidan bayon qilganda, ulug‘ shoirlar - Salmoni Porsi singari muta- sawuifaming may timsoli haqidagi madhlarini Chog‘ir o‘z foydasiga, o‘z manfaati uchun xizmat qildiradi. Amiriy faqat Chog‘iming dunyo- qarashi va manfaatiga mos misralarning o‘z.inigina “yulib” olib talqin qiladi. Shu asnoda Chog‘ir o‘zining haqiqiy qiyofasini va samarasini na- moyon qiladi - chog'irxo'rlikning oqibatida xarobotiylar bir-birlaridan qonlar oqizadilar. hatto bir-birlarini o‘ldiradilar. Yoki chog’irxo'rhk oqi­batida birining boshi boshqasining oyog‘ida, birining oyog‘i ikkinchisi- ning boshida paydo bodib qoladi. Bu tasvirlar ham Amiriyning yumorga moyilligidan dalolatdir: