O‘zbek adabiy tilining taraqqiyot bosqichlari

p

b

F

v

t

d

s

Z

ch

J

Sh

j

k

g

g‘

q

x

h

m

n

ng

y

l

r

shovqinli

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

Sonor

+

+

+

+

+

Jarangli

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

jarangsiz

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

portlovchi

+

+

+

+

+

+

+

+

+

sirg‘aluvchi

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

Affrikat

+

+

Titroq

+

Burun

+

+

+

Yon

+

Labial

+

+

+

+

til oldi

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

til o‘rta

+

til orqa

+

+

+

chuqur til orqa

+

+

+

bo‘g‘iz

+

G‘ULOMOV AYUB G‘ULOMOVICH

(1914–1984)
A.G‘. G‘ulomov o‘zbek ilmiy tilshunosligining asoschisidir, U 1914-yili Toshkent shahrida tug‘ilgan.

A.G‘. G‘ulomov «O‘zbek tilida aniqlovchilar» (1940), «O‘zbek tilida kelishiklar» (1940), «O‘zbek tilida ko‘plik kategoriyasi» (1944), «O‘zbek tilida urg‘u» (1947), «Sodda gap sintaksisi» (1948), «Sodda gap» (1955), «O‘zbek tilida tarixiy so‘z yasalish muammolari» (1955), «Fe’l» (1957) kabi qator asarlari bilan o‘zbek ilmiy tilshunosligining shakllanishi va rivojlanishi uchun xizmat qildi.

O‘rta maktablarning V, VI, IX sinflari uchun uning rahbarligida yozil­gan «Ona tili» darsligi yigirma yilga yaqin yosh avlodga til ta’limini singdi­rishga xizmat qildi.

Respublikamizning barcha ona tili va adabiyot muallimlari A. G‘ulomov tomonidan oliy o‘quv yurtlarining o‘zbek filologiyasi fakultetlari uchun yozilgan «Hozirgi o‘zbek adabiy tili. Sintaksis» kitobidan o‘zbek tili sintaksisining sir-asrorlarini o‘rganganlar.

NE’MATOV HAMID G‘ULOMOVICH
1941-yili tavallud topgan. Filologiya fanlari doktori, professor.

O‘zbek tili tarixi, leksikologiyasi, morfologiyasi bo‘yicha qator asarlar muallifi. Ular orasida «Qadimgi tarixiy yodgorliklarning funksional morfo­logiyasi», professor Ravshan Rasulov bilan hamkorlikda yozgan «O‘zbek tilining sistemaviy leksikologiyasi asoslari» kitoblari alohida ajralib turadi.

H. Ne’matov o‘rta umumiy ta’limda «Ona tili» fanini takomillashtirish bo‘yicha ham barakali xizmat qildi. U o‘rta maktablarning V-IX sinflari uchun «amaliyotdan nazariyaga» tamoyiliga asoslangan yangi tipdagi «Ona tili» darsligining yaratilishiga bosh-qosh bo‘ldi.

o‘ZBEK YOZUVI TARIXI

Inson nutqi ikki xil ko‘rinishga ega bo‘ladi: og‘zaki va yozma. Yozma nutq og‘zaki nutqni maxsus belgilar tizimi yordamida ifodalash demakdir. Og‘zaki nutqda tovushlardan, yozma nutqda esa harflardan foydalanamiz. Yozma nutq yozuvning kelib chiqishi va uning tarixi bilan chambarchas bog‘liqdir.

Boshqa xalqlar qatori o‘zbek xalqi ham o‘tmishda bir qancha yozuv turlaridan foydalangan. Avesto, urxun-enasoy, sug‘d, xorazm, uyg‘ur yozuvlari shular jumlasidandir. Bu yozuvlarda xalqimizning tarixi, urf-odatlari, madaniyati va san’atiga aloqador bo‘lgan qimmatli ma’lumotlar saqlanib qolgan.

O‘zbek xalqi 1930-yilga qadar bir necha yuz yillar davomida arab grafikasiga asoslangan turkiy yozuvdan foydalanib kelgan. Abu Ali ibn Sinoning tabobatga doir bebaho asarlari, Abu Rayhon Beruniy, Muhammad al-Xorazmiy, Ulug‘bek, Forobiy singari buyuk olimlarimizning ilmiy musho­hadalari, Lutfiy, Navoiy, Bobur, Mashrab, Furqat, Cho‘lpon-u Fitratlarning aql bovar qilmas go‘zal satrlari aynan ana shu yozuvda bitilgan.

1930-yildan to 1940-yilga qadar xalqimiz lotin yozuvidan foydalandi. 1940-yilning may oyidan boshlab esa rus grafikasiga asoslangan o‘zbek yozuvi amalda tatbiq etildi.

Mustaqillik barcha sohalarda bo‘lgani singari yozuv borasida ham milliy davlatchilik siyosatini yurgizish imkoniyatlarini yaratdi.

1993-yilning 2-sentabr kuni O‘zbekiston Respublikasining «Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosini joriy etish to‘g‘risida»gi Qonuni qabul qilindi.

1995-yilning 6-may kuni O‘zbekiston Respublikasining «Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosini joriy etish to‘g‘risida»gi Qonunga o‘zgartirishlar kiritish haqida»gi Qonuni e’lon qilindi.