§1.1. Asosiy tushunchalar
Protokolni ishtirokchilari (ayrim o’rinlarda sub’ekt yoki tomonlar
ham deb nomlanadi) sifatida nafaqat foydalanuvchi yoki abonentlar,
balki mijoz va server ilovalari rolini bajaruvchi jarayonlar ham
qatnashishlari mumkin.
Kriptografik protokolda ishtirok etuvchilarning har biri protokolni
amalga oshirish jarayonida quyidagi harakatlarni bajarishlari mumkin:
protokolni boshqa ishtirokchisiga yoki ishtirokchilariga xabarlar
jo’natishi;
boshqa ishtirokchidan xabarlar qabul qilishi;
quyida keltirilgan ichki harakatlarni
˗ qandaydir hisoblashlarni bajarishi;
˗ qandaydir shartlarni tekshirishi;
˗ o’zgaruvchilarni qiymatlarini yangilashi.
Kriptografik protokollarda sikl, qadam va seans tushunchalaridan
keng foydalaniladi.
Protokolning sikli (inglizcha round) protokoldagi faqat bitta
ishtirokchi faol bo’ladigan vaqt oralig’ini anglatadi. Sikl o’z navbatida
qadam (inglizcha step, action) lardan tashkil topadi. Protokolning
konkret ishtirokchisi tomonidan sikl jarayonida tugallangan harakat
protokol qadami deb nomlanadi. Masalan, kriptografik protokol qadami
sifatida quyida keltirilgan harakatlardan biri bo’lishi mumkin:
˗ tasodifiy sonni generasiya qilish;
˗ xabarni jo’natish;
˗ qandaydir funksiyani qiymatini hisoblash;
˗ xabar yoki kalitni shifrlash;
˗ sertifikat, kalit, imzo va boshqalarni tekshirish;
˗ xabarni qabul qilish va jo’natish.
Protokol qadamlari ketma-ketligi protokol siklini tashkil qiladi.
Ikki ishtirokchi asosidagi kriptografik protokollarda sikl deyilganda
faqatgina bitta ishtirokchi faol bo’lgan vaqt oralig’ida bajarilgan
qadamlar (harakatlar) ketma-ketligi tushuniladi. Sikl bir (faol)
ishtirokchi tomonidan xabarni shaklantirish va jo’natish orqali faollikni
boshqa ishtirokchiga o’tishi bilan tugallanadi.
Konkret ishtirokchilarning aniq bir protokolni amalga oshirishi
seans deb nomlanadi.
Seans doirasida protokolning har bir ishtirokchisi bir yoki bir
necha rollarni bajarishi mumkin. Protokolning boshqa seansida
ishtirokchilar rollarnu almashishlari va boshqa funksiyalarni bajarishlari
mumkin.
Misol. Maxfiy axborot almashinuv protokoli.
Sikl №1:
1-chi qadam: A ishtirokchi
1
M
xabarni shakllantiradi.
2-chi qadam: A ishtirokchi
1
1
M
E
S
k AB
ni hisoblaydi.
3-chi qadam: A ishtirokchi B ishtirokchiga
1
S
xabarni jo’natadi.
4-chi qadam: B ishtirokchi
1
S
xabarni qabul qiladi va xabardan A
jo’natuvchining identifikatorini biladi.
5-chi qadam: B ishtirokchi
1
1
S
D
M
k AB
matnni hosil qiladi.
Sikl №2:
1-chi qadam: B ishtirokchi
2
M
xabarni shakllantiradi.
2-chi qadam: B ishtirokchi
2
2
M
E
S
k BA
ni hisoblaydi.
3-chi qadam: B ishtirokchi A ishtirokchiga
2
S
xabarni jo’natadi.
4-chi qadam: A ishtirokchi
2
S
xabarni qabul qiladi va xabardan B
jo’natuvchining identifikatorini biladi.
5-chi qadam: A ishtirokchi
2
2
S
D
M
k BA
matnni hosil qiladi.
Ushbu protokolni quyidagi sxematik ko’rinishda osongina
ifodalash mumkin:
(1)
:
B
A
1
M
E
k AB
,
(2)
:
B
A
2
M
E
k BA
.
Ko’pgina mavzularni bayon qilishda protokolni aynan mana shu
sxematik ko’rinishidan foydalaniladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |