Oxirigacha ma’lum bir ketma-ketlikda amalga oshiriladi



Download 394,02 Kb.
Pdf ko'rish
bet1/6
Sana31.12.2021
Hajmi394,02 Kb.
#249043
TuriПротокол
  1   2   3   4   5   6
Bog'liq
2 5330244913315450271



Маъруза №1. 

Мавзу: Криптографик протоколлар.  

Криптографик протоколларга қўйиладиган асосий талаблар. 

Криптoграфик прoтoкoллар ва уларнинг xавфсизлигига 

қилинадиган асoсий ҳужумлар 

 

Ikki  yoki  undan  ortiq  tomonlar  tomonidan  aniq  bir  masalani 

yechish  uchun  qabul  qilinadigan  harakatlar  tartibi  protokollar  deyiladi. 

«Harakatlar  tartibi»  iborasi  shuni  anglatadiki,  protokollar  boshidan 

oxirigacha ma’lum bir ketma-ketlikda amalga oshiriladi. Har bir harakat 

faqatgina  oldingisi  amalga  oshirilgandan  keyingina  o’z  navbatida 

bajariladi.  

«Ikki  yoki  undan  ortiq  tomonlar  tomonidan  qabul  qilinadigan» 

iborasi shuni anglatadiki, protokollarni amalga oshirishda kamida ikkita 

odam  ishtirok  etadi.  Bitta  odam  protokolni  amalga  oshirolmaydi.  U 

masalani yechishda ma’lum bir harakatlarni bajarishi mumkin. Masalan, 

biror kishi tort sotib olsa (bu holda u ma’lum bir masalani hal qildi deb 

hisoblash mumkin), ammo bu protokol emas. Haqiqiy protokol bo’lishi 

uchun kimdir tortni eyishi (tortni ta’mi haqida aniq fikr bildirishi) lozim 

bo’ladi.  

Har  qanday  protokol  qandaydir  natijaga  olib  kelishi  kerak.  Shu 

sababli ta’rifda «aniq bir masalani yechish uchun» iborasi ishlatiladi.  

Protokollar quyida keltirilgan boshqa xususiyatlarga ham ega: 

 

protokolda  ishtirok  etuvchilarning  har  biri  protokolni  va  uni 



tashkil etuvchi harakatlar ketma-ketligini bilishi lozim

 



protokolda  ishtirok  etuvchilarning  har  biri  protokolga  amal 

qilishga rozi bo’lishlari lozim; 

 

protokol ziddiyatli bo’lmasligi lozim, ya’ni protokoldagi  har bir 



harakat  shunday  aniqlanishi  kerakki,  uni  amalga  oshirish  jarayonida 

tushunmovchiliklar kelib chiqmasligi lozim; 

 

protokol to’liq bo’lishi lozim, ya’ni protokolda bo’lishi mumkin 



bo’lgan  har  bir  vaziyat  yoki  holat  ma’lum  bir  harakatga  mos  bo’lishi 

lozim.  


Kundalik  hayotda  norasmiy  protokollar  ko’plab  uchrab  turadi: 

telefon  orqali  tovarlar  va  chiptalarga  buyurtma  berish,  saylovlarda 

ishtirok  etish,  turli  xil  o’yinlarda  ishtirok  etish.  Bu  harakatlar  amalda 

protokollar ekanligi haqida hech kim o’ylab ham ko’rmagan, ammo ular 

uzoq vaqtlar davomida ishlab chiqilgan va ulardan foydalanishni hamma 

yaxshi biladi.  




Bugungi  kunda  ko’plab  odamlar  «yuzma-yuz»  muomala 

qilmasdan,  kompyuter  tarmog’i  orqali  muomala  qilishmoqda.  Insonlar 

muomalasidagi ko’plab protokollarning xavfsizligi va halol (g’irromsiz) 

ligi  ularni  muomalada  shaxsan  yoki  «yuzma-yuz»  ishtirok  etishlariga 

asoslangan.  Masalan,  o’zi  ishonmagan  odamga  bozordan  xarid  qilib 

kelish  uchun  hech  kim  pul  bermaydi.  Shuningdek,  saylovda  o’ziga 

ma’qul  bo’lgan  nomzodga  ovoz  berish  uchun  ovoz  berish  byulletenini 

begonaga  bermaslik  ushbu  jarayonlarda  harakatlarni  amalga  oshirishda 

g’irromlikga  yo’l  qo’ymaslik  maqsadida  yoki  xavfsizlik  nuqtai 

nazaridan  ishtirokchining  shaxsan  o’zi    protokolni  amalga  oshirishi 

lozim bo’ladi. 

Kompyuter  tarmog’idan  foydalanuvchilar  va  ushbu  tarmoqni 

ishlab  chiquvchilarning  hammasini  ham  halol  deb  bo’lmaydi.  Ularni 

ko’pchiligi qandaydir zararlar keltirib chiqarishga urinadilar. Shu sababli 

kompyuter  tarmoqlarida  bunday  zararlarni  oldini  olish  maqsadida 

kriptografik protokollar keng qo’llanilmoqda. 



Kriptografik  protokol  (inglizcha  cryptographic  protocol)  -  bu 

kriptografik  algoritmlar  naborini  o’z  ichiga  oluvchi  abstrakt  yoki 

konkret  prtokoldir.  Kriptografik  almashtirish  va  algoritmlardan 

foydalanish qoidalari nabori protokollar asosini tashkil qiladi.  

Kriptografik  usullar  vositasida  axborot  xavfsizligini  ta’minlash 

tizimi kriptografik tizim deyiladi. 

Har  xil  kriptografik  protokollarni  qo’llash  natijasida  kriptografik 

tizim  xavfsizlikning  turli  funksiyalarini  bajarishi  mumkin.  Kriptografik 

protokollarning  asosiy  funksiyalari  esa  quyidagilardan  iborat  bo’lishi 

mumkin: 


Ma’lumotlar konfedensialligi yoki maxfiyligini ta’minlash. 

Ma’lumotlar manbaini autentifikasiyalash.  

Axborot almashinuvida ishtirok etuvchilarni autentifikasiyalash. 

Qabul qilishni isbotlash yo’li bilan rad etishga yo’l qo’ymaslik. 

Manbani isbotlash yo’li bilan rad etishga yo’l qo’ymaslik. 

Ma’lumotlar butunligini ta’minlash. 



Primitiv  kriptografik  protokollar  mustaqil  ravishda  amaliy 

ahamiyatga  ega  bo’lmaydi.  Shu  bois  ushbu  turdagi  protokollar  amaliy 

kriptografik  protokollarni  komponenti  sifatida  xizmat  qiladi.  Primitiv 

kriptografik  protokollar  qandaydir  abstrakt  masalani  yechishga 

yo’naltirilgan  bo’ladi.  Sirlarni  taqsimlash,  bitga  bog’lab  qo’yish,  tanga 

tashlash protokollari primitiv kriptografik protokollarga misol bo’ladi. 




Amaliy  kriptografik  protokollar  kriptotizimlar  yordamida  axborot 

xavfsizligini  ta’minlashning  konkret  amaliyot  masalalarini  yechish 

uchun  mo’ljallangan.  Bu  turdagi  protokollarga  misol  sifatida  elektron 

to’lov,  ma’lumotlarni  elektron  almashinuv  tizimlari  hamda  elektron 

hujjat  aylanish,  ovoz  berish  (elektron  saylov),  qur’a  tashlash,  poker 

o’yini kabi protokollarni misol keltirish mumkin. 

 


Download 394,02 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish