Ovqat hazim qilish

Ovqat hazm qilishning boshqarilishi

Ovqat hazm qilish organlarining funksiyasi nerv va gumoral yo'l bilan boshqariladi. 

Ovqat  hazm  qilishning  nerv  sistemasi  orqali  boshqarilishi.  Ovqat  hazm  qilishning  nerv  markazi

uzunchoq miyada va oraliq miyaning ko'rish do'mbog'i ostida (gipotalamusda) joylashgan. Bu nerv markazi

parasimpatik (adashgan) va simpatik nervlar orqali ovqat hazm qilish organlari ishini boshqaradi.

Og'iz bo'shlig'i shilliq pardasida va tilda joylashgan ta'm sezuvchi nerv tolalari (retseptorlar) og'iz bo'shlig'iga

tushgan ovqat ta'sirida qo'zg'aladi. Bu qo'zg'alish sezuvchi nerv tolalari orqali uzunchoq va oraliq miyadagi

ovqatlanish nerv markazlarini qo'zg'atadi. Ulaming qo'zg'alishi parasimpatik nerv tolalari orqali quloq oldi, til

osti  va  jag'  osti  so'lak  bezlarining  ishini  kuchaytiradi  va  so'lak  ajralishi  ko'payadi.  Bu  og'iz  bo'shlig'ida

ovqatning  maydalanishi  va  yutilishini  qulaylashtiradi.  Yutilgan  ovqat  me'da  shilliq  pardasidagi  retseptorlar

orqali  ovqatlanishning  nerv  markazlarini  qo'zg'atadi.  Natijada  parasimpatik  nerv  tolalari  oshqozon  osti  va

ichak bezlaridan ajraladigan shira  suyuqliklarini  hamda  jigardan  ajraladigan  o't  suyuqligini  ko'paytiradi. Bu

esa me'da va ichakda ovqat hazm bo'lishini ta'minlaydi.

Ovqat hazm qilishning gumoral boshqarilishi. Gipofiz bezidan ajraladigan gormonlarning ba'zilari ovqat hazm

qilish bezlari ishini kuchaytiradi, qalqonsimon bezning tiroksin gormoni esa bu bezlar ishini susaytiradi.

Bundan tashqari, ovqat hazm qilish shartli reflekslar orqali ham boshqariladi. Bu reflekslaming markazi bosh

miya  yarim  sharlarining  po'stloq  qismida  joylashgan.  Ovqatlanishning  shartli  reflekslari  odam  tug'ilgan

vaqtda,  ya'ni  chaqaloqlik  davrida  bo'lmaydi.  TurIi  ovqatlarning  mazasi,  hidi,  tashqi  ko'rinishiga  nisbatan

odamning  hayot  tajribasi  ortishi  natijasida  shartli  reflekslar  paydo  bo'la  boshlaydi,  ya'ni  mazasini  tatib

ko'rgan  ovqatga  nisbatan  shartli  refleks  hosH  bo'ladi.  Bunday  ovqatni  ko'rish,  hidini  sezish,  hatto  nomini

eshitish, u haqda o'ylash oldin hosil bo'lgan shartli refleks markazini qo'zg'atadi va so'lak, me'da-ichaklarda

shira

ajralishini  kuchaytiradi.  HayajonIanish,  g'azablanish,  qo'rqish,  og'riq  kabi  tuyg'ular  retlekslar  orqali  bosh

miya po'stlog'idagi ovqatlanishning oliy nerv markazini tormozlaydi Bu vaqtda simpatik nerv qo'zg'aladi. Bu

esa  so'lak  va  shira  ajralishini  kamaytiradi,  oshqozon-ichaklarning  harakat  funksiyasini  pasaytiradi.  Shuning

uchun hayajonlanganda, ayniqsa salbiy tuyg'ularda odamning ishtahasi pasayadi.