O’UM2020-Biznes rejalashtirish O. A. Amanov O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

Muallif - O.A.Amanov 
 
Aksariyat  shu  turdagi  (tarmoq)  tovarlarining  o’rtacha  bozor  narxlariga,  bozorda  eng 
katta  hissaga  ega,  narx  yetakchisi  bo’lgan  tovarlar  narxlariga  nisbat  beriladi. 
Ehtiyojlarga  qarab  narx  belgilashdan  kamroq  foydalaniladi,  chunki  bunda  talab 
jadalligini  doimiy  kuzatish,  qulay  bozorlar  yoki  yangi  bozor  segmentlarini  izlashga 
to’ri keldi. 
Narxlarni turlariga qarab, quyidagicha tasniflash mumkin: 
—
 
ishlab chiqaruvchi belgilagan narx: preysko’rant, kontrakt, hisobiy narxlar; 
—
 
bozor narxi: jahon, monopol, kartel, taklif, talab narxlari; 
—
 
xaridor narxi: iste’mol, ulgurji, chakana, ma’lumotnoma narxlari; 
—
 
statistik narx: o’rta statistik, eksport, joriy import; o’zgarmas narxlar.  
Jahon  narxlari  —  bu  jahon  bozoriga  chiqqan  tovarlar  internatsional 
(baynalminal)  qiymatining  puldagi  ifodasidir.  Milliy  qiymat  miqdori  har  bir 
mamlakatda  muayyan  tovarni  ishlab  chiqarishga  sarflangan  ijtimoiy  zarur  abstrakt 
mehnat  sarflari  bilan  aniqlanadi.  Xalqaro  qiymat  asosida  esa  jahon  miqyosidagi 
o’rtacha  mehnat  jadalligi,  ijtimoiy  zarur  ish  vaqti  turadi.  Yirik  eksport-import 
muomalalari jahon bozori narxlarida tovar bozorlari uchun odatiy hol bo’lgan shartlar 
asosida, amalga oshiriladi. Ular jahon bozorlaridagi muntazam bitishuvlarda foydala-
niladi, to’lovlar esa erkin muomaladagi valyuta hisobida olib boriladi. 
Jahon bozoridagi narxlar haqida axborot manbalari: 
—
 
oddiy  tijorat  bitishuvlarida  chet  el  firmalari  o’rtasida  erkin  muomaladagi 
valyuta hisobida olib boriladigan hisob-kitob narxlari haqida ma’lumotlar; 
—
 
xalqaro  tovar  birjalari  tomonidan  e’lon  qilinadigan  xom  ashyo  tovarlari  (don, 
kauchuk, mis va boshqalar)ga kotirovkalar; 
—
 
axborotnomalar,  narxlar  to’risida  ma’lumotlar  e’lon  qiladigan  tarmoq 
jurnallari,  xalqaro  uyushmalar,  yetakchi  agentliklar  va  boshqa  ixtisoslashgan 
tashkilotlarning davriy nashrlari; 
—
 
mamlakatdagi importyorlar kontraktlari; 
—
 
tashqi savdo tashkilotlari qo’llaydigan narxlar to’g’risida axborotlar; 
—
 
bitim  tuzishdan  oldin  tayyorlanadigan  va  ko’zda  tutilgan  shartnoma  narxlari 
aks etadigan taklif (ofert) lar, faktura-varaqalar, niyatlarto’g’risidagixatlar; 
—
 
preyskoprantlar,  kataloglar,  BMT  va  hukumat  tashkilotlarining  chizmaviy 
hujjatlari, bojxona statistika ma’lumotlari va boshqa manbalar. 
Narx  belgilash  siyosati  —  korxonalar  o’zlarining  umumiy  maqsadlariga 
muvofiq  narxlar  bo’yicha  qaror  qabul  qilganidan  keyin  kundalik  faoliyatida  rioya 
qiladigan  umumiy  qoidalardan  iboratdir.  Narx  belgilashda  firmalar  yagona  narx 
siyosati  bilan  o’zgaruvchan  narxlar  siyosatining  birini  tanlashi  mumkin.  Bir  narx 
siyosatida marketolog mahsulotga yagona narx belgilaydi va uni hamma xaridorlarga 
har qanday sharoitlarda bir xil taklif etadi. O’zgaruvchan narxlar siyosatini o’tkazish 
bir xil tovarning o’zini turli iste’molchilarga bozor vaziyatiga qarab, har xil narxlarda 
sotish  imkonini  beradi.  Shunday  qilib,  yagona  narx  siyosatida  firmaning  oliy 
rahbariyati narxlarni shakllantirishning metodologik prinsiplarini ishlab chiqadi, ular-
ning  tarkibi  va  darajasini  tashqi  shartnomalar  bilan  munosabatlar  uchun  ham,  ichki 
mahsulot yetkazib berishga nisbatan ham  belgilaydi. Firma rahbariyati o’zgaruvchan 
narxlar siyosatini qo’llab,  narx belgilashning standart  metodolgiyasini  ishlab chiqadi 

---