Otlarda kelishik kategoriyasi Ot

Jo'nalish kelishigi. Shu kelishikdagi otdan anglashilgan ish-harakatning kimga? nimaga? tegishli ekanligini, ish-harakatning bajarilish vaqtini ifodalaydi. Masalan. bu uyni qishloq kutubxonasiga aylantirmoqchimiz. (O.Yo.) Haydar hovliga ki-rishga chog'lam'b, usti boshini ko'zdan kechirdi. (T.Mai.)

Oqshomga yaqin villaga Muzaffarxon bilan Gulzor begim kelishdi. (T.Mai.) Jo'nalish kelishigi -ga qo'shimchasi bilan shakllanib, k tovushi bilan tugagan so'zlarga qo'shilganda aytiladi va shunday yoziladi. Masalan, Inson ko'kka boqar doimo, Tintuv qilar ocmonni faqat. (E.V.) g' undoshi bilan tugagan so'zlarga qo'shilganda q aytiladi va shunday yoziladi.

Qishloqqa kelganda uni ko'rmay, bir-ikki kun uning bog'ida bo'lib, tongotar suhb^tlar qunnay ketmas edi. (O.Yo.)

Jo'nalish kelishigi qolgan barcha hollarda g yoziladi. So'zlar quyidagi ma'nolarni anglatib. turli sintaktik vazifalardakeladi.

1. Harakatning bajarilishi uchun ishtirok etgan shaxs, predmetnianglatadi. Jo'nalish kelishigining bu ko'rinishi kimga? nimaga?so'roqlaridan biriga javob bo'lib, gapda to'ldiruvchi vazifasinibajaradi. Masalan, Bundan tashqari otalik muhabbatini vamas'uliyatini menga tashlab ketgan. (A.Q.) Ikki tomonda ikki o'q-yoyga o'xshab salohu kamonlarini taqib. bellarini siqib, bog'lab olganyigitlar o'z yuzboshilarini saqlab shay turardilar.

   
   

2. Harakatning bajarilish o'rnini bildirib, qaerga? qaerda?so'roqlaridan biriga javob bo'lib, gapda o'rin holi vazifasida keladi.Masalan, Yulduzlarga kemalar yo'Uab, jonzod izlar cheksiz fazoda.(E.V.) Yozyovonga ikkoving komandirlik qilasan. (S.A.)

   
   

3. Harakatning bajarilish vaqtini ifodalab qachon?qachongacha? so'roqlariga javob bo'ladi. Tushgacha uch yarimniyasab qo'yganbo'lsang, kechgacha yerni timdalab tashlamasang,deyman, - dedi Ikromjon.(S.A.)

O'rin-payt kelishgi. Shu kelishikdagi otdan anglashilgan predmet, ish-harakatning bajarilish o'mini, vaqtini bildiradi.O'rin -payt kelishigi -da qo'shimchasi bilan shakllanib, quyidagi ma'nolarni ifoidalaydi.

1 .Harakatning bajarilish o'rnini bildirib, qaerda? so'rog'iga javob bo'ladi va gapda o'rin holi vazifasini bajaradi. Ko'chada tirik bir jon ko'rinmas, hammayoq jimjit. (O.Yo.) Besh yigit odamlarning ko'ziga tashlanmaslikka tirishib qishloqdan yakka-yakka chiqishdi-yu, to'qay ichida uchrashishdi. (P.Q.)

2. Harakatning bajarilish paytini bildirib, qachon? so'rog'iga javob bo'ladi va gapda payt holi vasifasini bajaradi. Bobur bugun peshinda ishongan beklarini to'plab, mashvarat o'tkazdi. (P.Q.)

U yolg'iz farzandim, qorong'u tunda dushman ko'payib ketgan shaharga chiqarislini istamas edi. (P. Q.)

3. Harakatning bajarilishi uchun ob,yekt bo'lgan predmetnibildirib, nimada? so'rog'iga javob bo'ladi va gapda to'ldiruvchibo'lib keladi.Shunga qaraganda yovning rejalarida qandaydir biro'zgarish yuz bergan edi. (P.Q.)

   
   

4. Harakatning bajarilishi holatini ifodalab. qanday? qayholatda? so'roqlaridan biriga javob bo'ladi va gapda ravish holivazifasida keladi. Haydar apil-tapil kiyinib ariqdan liatlab o'tdi-da,paxsa devor bo'ylab o'sgan olchalar panasida cholning hovlisigaqaradi. (O.Yo.)

   
   

O'rin- payt kelishigi predmet ma'nosini bildirib kimga? nimada? so'roqlaridan biriga javob bo'lsa, gapda to'ldiruvchi, ish- harakatning bajarilish o'rni, payt holatini bildirib, qaerda? qancha? qanday? so'roqlariga javob bo'lsa hol vazifasida keladi,