O‘tgan zamon shart-istak mayli ماضي التزامي māzi-ye eltezāmi

31 – mashg’ulot


O‘TGAN ZAMON SHART-ISTAK MAYLI
( ماضي التزامي māzi-ye eltezāmi)
Shart-istak mayli ikkita zamon shakliga ega: hozirgi-kelasi zamon (aorist) va o‘tgan zamon. Aoristga o’xshab o’tgan zamon shart-istak mayli vaqt va maylning grammatik alomatlarini o’z ichiga oladi va modal zamon deb ham atalishi mumkin. Shart-istak maylining o‘tgan zamon shaklini yasash uchun tegishli fe’lning o‘tgan zamon sifatdoshiga بودن budan ko‘makchi fe’lining aorist shakli biriktiriladi. Masalan رفتن raftan-bormoq, ketmoq fe’lidan o‘tgan zamon shart-istak mayli shakli quyidagicha yasaladi:

}}}

Birlik رفته باشم rafte bāšam – borgan bo‘lsam rafte bāši – borgan bo‘lsang رفته باشي rafte bāšad – borgan bo‘lsa رفته باشد Ko‘plik رفته باشيم rafte bāšim – borgan bo‘lsak رفته باشيد rafte bāšid – borgan bo‘lsangiz رفته باشند rafte bāšand – borgan bo‘lsalar

O‘tgan zamon shart-istak maylining bo‘lishli shaklida urg‘u har ikkala qismning oxirgi bo‘g‘iniga tushadi:


}}}


O‘tgan zamon shart-istak maylining bo‘lishsiz shakli asosiy fe’l, ya’ni sifatdoshga نه na inkor yuklamasini qo‘shish orqali yasaladi:

Birlik نرفته باشم narafte bāšam – bormagan bo‘lsam نرفته باشي narafte bāši – bormagan bo‘lsang نرفته باشد narafte bāšad – bormagan bo‘lsa Ko‘plik نرفته باشيم narafte bāšim – bormagan bo‘lsak نرفته باشيد narafte bāšid – bormagan bo‘lsangiz نرفته باشند narafte bāšand – bormagan bo‘lsalar

Bo‘lishsiz shaklda asosiy urg‘u نه na inkor yuklamasiga tushadi: نرفته باشم nárafte bāšam va h.k.

}}}
O‘tgan zamon shart-istak mayli ish-harakatning o‘tgan zamonda bajarilganligining ehtimolligi, gumonligi va mumkinligiga ishora qiladi. Mazkur ma’nolarni ifodalash uchun o‘tgan zamon shart-istak mayli shakli