Elektrostatika. Elektrik sahəsi və onun intensivliyi.
12
2
1
1
6
2
Elektrostatik sahənin potensiali. Elektrik dipolu.
12
2
1
1
6
2
Mühitdə elektrik sahəsi.Elektrik sahəsinin enerjisi.
12
2
1
1
6
2
Sabit elektrik cərəyanı və onun qanunları
12
2
1
1
6
2
Vakuumda maqnit sahəsi.
12
2
1
1
6
2
Maqnit sahəsinin əsas qanunları.
12
2
1
1
6
2
Mühitlərdə maqnit sahəsi.
12
2
1
1
6
2
Elektromaqnit induksiyası.
12
2
1
1
6
2
Elektromaqnit sahəsi üçün Maksvell nəzəriyyəsinin əsasları.
12
2
1
1
6
2
Cəmi
180
30
15
15
90
30
I semestrdə keçirilən məşğələ dərslərinin mövzuları və həcmi
№
Mövzunun adı
Auditor saatlar
TSİ
(semi-narlara hazırlıq)
1
2
3
4
1.
”İrəliləmə və fırlanma hərəkətinin kinematika və dinamikası ”mövzusuna aid məsələ həlli
3
3
2.
”Mexaniki iş, güc və enerji” mövzularına aid məsələ həlli
2
2
3.
“Molekulyar fizikanın və termodinamikanın əsasları, Köçürmə hadisələri və real qazlar və əsasları ” mövzusuna aid məsələ həlli
2
2
4.
“Termodinamikanın əsasları, Köçürmə hadisələri və real qazlar və əsasları ” mövzusuna aid məsələ həlli
2
2
5.
”Elektrostatika, sabit cərəyan qanunları və mühitdə elektrik sahəsi” mövzularına aid məsələ həlli
2
2
6.
“ Vakuumda və mühitdə maqnit sahəsi, maqnit sahəsinin əsas qanunları” mövzularına aid məsələ həlli
2
2
7.
“ Eletromaqnit induksiya hadisəsi, Maqnit sahəsinin enerjisi” mövzularına aid məsələ həlli
2
2
Cəmi
15
15
I semestrdə keçirilən laboratoriya dərslərinin mövzuları və həcmi
№
Mövzunun adı
Auditor saatlar
TSİ
1
2
3
4
1.
İmpulsun saxlanması qanununun yoxlanılması
1
1
2.
Diskin və həlqənin ətalət momentlərinin təyini
2
2
3.
Qazın xüsusi istilik tutumları nisbətinin təyini
2
2
4.
İstikiyin elektrik ekvivalenti.
2
2
5.
Sabit cərəyan dövrələrində Om qanununun öyrənilməsi
2
2
6.
Faradeyin elektromaqnit induksiya qanununun yoxlanılması.
2
2
7.
Yerin maqnit sahəsinin induksiyasının üfqi toplananının və tam qiymətinin təyini
2
2
8
Amper qanununun yoxlanılması.
2
2
Cəmi
15
15
Fənnin tədrisinin məqsədi
“Fizika-1” fənninin tədris olunmasında əsas məqsəd Fizikanın müxtəlif bölmələrinin müasir tələblərə uyğun olaraq daha da səmərəli öyrədilməsinə, fiziki cihaz və avadanlıqlarla işləmək vərdişlərinin meydana çıxmasına yardım etməkdir. “Fizika-1” fənninin məqsədi «Energetika mühəndisliyi» ixtisası üzrə bakalavr pilləsində təhsil alanlarda müasir metodlarlarla peşəkar biliklər formalaşdırmaq, sistemli bilik və bacarıqlar aşılamaq, akademik və sosial-fərdi kompetensiyaları inkişaf etdirmək və möhkəmləndirməkdən ibarətdir.
Fənnin tədrisinin əsas vəzifəsi
Fənnin tədrisinin əsas vəzifəsi 050608 – Energetika mühəndisliyi” ixtisası üzrə təhsil alan bakalavrlara Fizikanın müxtəlif bölmələrinin nəzəri və təcrübi öyrənilməsində davamlı biliklərin formalaşdırılması üzrə lazım olan bilik və bacarıqların aşılanmasından ibarətdir
Mühazirə 1 Mexaniki hərəkətinin kinematikası və dinamikası.
Plan
Mexaniki iş və onun inteqral ifadəsi. Mexaniki güc. Kinetik və potensial enerjinin işlə əlaqəsi. Konservativ və q/konservativ qüvvələr. Mexanikada konservativ qüvvələrin iş düsturları. Potensiallı sahələr. Potensial ilə qüvvə arasinda əlaqə sistemin mexaniki enerjisi. Mexaniki enerjinin saxlanması qanunu.
DƏRSIN HƏDƏFLƏRİ
Bu dərsi bitirdikdə
1.Mexaniki hərəkət və onun növləri. Qüvvə. Təbiətdə qüvvələr. Nyuton qanunları. Ümumdünya cazibə qanunu. haqqında
2. İmpuls. Daxili və xarici qüvvələr. İmpulsun saxlanma qanunu haqqında bilikləri öyrənmiş olacaqsınız.
Müvəffəqiyyətlər diləyirik!..
Mexaniki hərəkət dedikdə, bir cismin digər cismə və ya cismin bir hissəsinin digər hissəsinə nəzərən yerdəyişməsi başa düşülür. Mexaniki hərəkət cismin ölçülərindən və hərəkətin davametmə müddətindən asılıdır. Hərəkətin baş verdiyi fəza hissəsinə hərəkətin miqyası deyilir. Radiusu olan Yer kürəsi Günəş ətrafında diametri ~ olan dairəvi orbit üzrə hərəkət edərkən Yerdə baş verən hadisələr onun belə böyük miqyasda hərəkətinə təsir edə bilmir. Bu halda hərəkət edən Yer kürəsinə hərəkətin miqyasına görə maddi nöqtə kimi baxmaq olar. Maddi nöqtə elə cisimlərə deyilir ki, onların ölçüləri hərəkətin miqyasından çox kiçik olsun, başqa sözlə, baxılan konkret halda ölçülərinin nəzərə alınmaması mümkün olan cismə maddi nöqtə deyilir.
Hərəkət nisbi olduğundan cismin hərəkətini hər hansı digər bir cisim, yaxud cisimlər sisteminə görə öyrənmək lazımdır. Koordinat sisteminin başlanğıcını hesabat cismi adlandırılan bu cismə bağlayırlar.
Hərəkət edən nöqtənin ardıcıl hallarını xarakterizə edən koordinatlar toplusu fəzada müəyyən xətt əmələ gətirir. Həmin xətt nöqtənin hərəkət trayektoriyası adlanır. Tərifdən göründüyü kimi, trayektoriya hərəkət zamanı maddi nöqtənin izidir.
Mexanika
Mütləq bərk cisim Heç bir qüvvənin təsiri altında deformasiya etməyən cisim, başqa sözlə istənilən iki nöqtəsi arasında məsafə dəyişməz qalan cismə mütləq bərk cisim deyilir.
Kinematika
İrəliləmə hərəkəti Bütün nöqtələri eyni cür hərəkət edən cisimin hərəkəti irəliləmə hərəkəti adlanır.
Kinematika
Maddi nöqtə Verilmiş məsələdə ölçüləri nəzərə alınmayacaq dərəcədə kiçik olan cismə maddi nöqtə deyilir.
Yol — skalyar kəmiyyət olub, trayektoriya boyunca hesablanan məsafədir.
Düzxətli hərəkət
Düzxətli hərəkət zamanı yol yerdəyişmə üst-üstə düşür:
Əyrixətli hərəkətdə:
Yerdəyişmə
Cismin başlanğıc və son vəziyyətini birləşdirən vektora yerdəyişmə adlanır.
z
y
x
A
B
Dəyişənsürətli hərəkətin orta sürəti
Ani sürət:
Orta təcil
Ani təcil
Tangensial təcil
Sürətin modulca dəyişmə yeyinliyini xarakterizə edib, trayektoriyaya toxununan istiqamətdə yönəlir.
B
A
B
О
A
Normal təcil
Sürəti istiqamətcə dəyişmə yeyinliyini xarakterizə edib, əyrilik mərkəzinə doğru yönəlir.
1.
Düzxətli bərabərsürətli hərəkət
Əyrixətli hərəkətdə xüsusi hallar
2.
Düzxətli bərabərtəcilli hərəkət
3.
Çevrə üzrə bərabərsürətli hərəkət
4.
Çevrə üzrə dəyişənsürətli hərəkət
Kinematik tənliklər və qrafiklər
Düzxətli bərabər sürətli hərəkət
Bərabərtəcilli hərəkət
DİNAMİKA
DİNAMİKA
NYUTONUN QANUNLARI
Mexanikanın, mexaniki hərəkətləri onları doğuran səbəblərlə birgə öyrənən bölməsinədinamika deyilir. Dinamikanın əsasını Nyutonun üç qanunu təşkil edir.
Nyutonun I qanunu: cismə kənardan heç bir qüvvə təsir etmədikdə, yaxud təsir edən qüvvələrin yekun vektoru sıfra bərabər olduqda o, sükunətdədirsə sükunət, hərəkətdədirsə düzxətli bərabərsürətli hərəkət halını saxlayır. Başqa sözlə, cisim digər cisimlərin təsirinə məruz qalmadıqda öz sürətini sabit saxlayır.
Nyutonun I qanunu ödənilən sistemə ətalət sistemi və ya inersial sistem deyilir. Kənar qüvvələr olmadıqda cisimlərin düzxətli bərabər-sürətli hərəkəti ətalət üzrə hərəkət adlanır.
Cismin ətalətliliyini xarakterizə edən kəmiyyətə kütlə deyilir. Kütləsi müxtəlif olan cisimlərin ətalətliliyi də müxtəlif olur. Kütlə additiv kəmiyyətdir, yəni verilmiş cismin kütləsi onun ayrı-ayrı hissələrinin kütlələri cəminə bərabərdir. BS-də kütlə vahidi olaraq 1 kq götürülür. Maddi nöqtənin kütləsinin onun sürəti hasilinə impuls deyilir. İmpuls vektorial kəmiyyət olub, sürət vektoru boyunca yönəlir,
Cismin ətalətliliyini xarakterizə edən kəmiyyətə kütlə deyilir. Kütləsi müxtəlif olan cisimlərin ətalətliliyi də müxtəlif olur. Kütlə additiv kəmiyyətdir, yəni verilmiş cismin kütləsi onun ayrı-ayrı hissələrinin kütlələri cəminə bərabərdir. BS-də kütlə vahidi olaraq 1 kq götürülür. Maddi nöqtənin kütləsinin onun sürəti hasilinə impuls deyilir. İmpuls vektorial kəmiyyət olub, sürət vektoru boyunca yönəlir,
şəkilini dəyişək. Kütlənin sabit olmasını nəzərə alsaq, həmin ifadəni
və ya
şəkilində yazmaq olar. Burada
vektorial kəmiyyəti maddi nöqtənin impulsudur.
Bu qanunu aşağıdakı şəkildə ifadə etmək olar: maddi nöqtənin impulsunun zamana görə birinciI tərtib törəməsi, həmin nöqtəyə təsir edən bütün qüvvələrin əvəzləyicisinə bərabərdir.
Kütlələri sürətləri müvafiq olaraq , impulsları isə olan N sayda maddi nöqtədən təşkil olunmuş sistemə baxaq. Bu sistemi təşkil edən cisimlər həm bir-birlərilə, həm də sistemi əhatə edən digər cisimlərlə qarşılıqlı təsirdə ola bilər. Bu halda sistem daxilindəki cismə həm daxili, həm də xarici qüvvələr təsir edəcəkdir. Daxili qüvvələr dedikdə sistem daxilindəki cisimlər arasında meydana çıxan qüvvələr, xarici qüvvələr dedikdə isə cisimlərə sistemdən kənar cisimlər tərəfindən təsir edən qüvvələr nəzərdə tutulur. Xarici qüvvələrin təsiri mövcud olmayan sistem qapalı sistem adlanır.
Kütlələri sürətləri müvafiq olaraq , impulsları isə olan N sayda maddi nöqtədən təşkil olunmuş sistemə baxaq. Bu sistemi təşkil edən cisimlər həm bir-birlərilə, həm də sistemi əhatə edən digər cisimlərlə qarşılıqlı təsirdə ola bilər. Bu halda sistem daxilindəki cismə həm daxili, həm də xarici qüvvələr təsir edəcəkdir. Daxili qüvvələr dedikdə sistem daxilindəki cisimlər arasında meydana çıxan qüvvələr, xarici qüvvələr dedikdə isə cisimlərə sistemdən kənar cisimlər tərəfindən təsir edən qüvvələr nəzərdə tutulur. Xarici qüvvələrin təsiri mövcud olmayan sistem qapalı sistem adlanır.
Sistemin impulsu dedikdə həmin sistemi təşkil edən cisimlərin impulsları cəmi nəzərdə tutulur:
Suallar
Suallar
Mexaniki hərəkət nəyə deyilir?
Mexaniki hərəkətin neçə növü var?
Hesablama cismi nədir?
Maddi nöqtə nəyə deyilir?
Maddi nöqtənin fəzada vəziyyəti neçə üsulla təyin edilir?
Maddi nöqtənin koordinatı ilə radius vektor arasında əlaqə necədir?
