O`ta xavfli infeksiyalar re j a

O`TA XAVFLI INFEKSIYALAR

RE J A:
1.Vabo.
2.O`lat.
3.Qorachechak.
 
Vabo. Aholi orasida epidemik tarqalish xususiyatiga ega bo`lgan, to`xtovsiz qusish va ich ketish tufayli bemor organizmining suvsizlanishi, moddalar almashinuvining buzilishi, og`ir intoksikatsiya vujudga kelishi bilan kechadigan hayot uchun xavfli, o`ta og`ir yuqumli kasallik.
Sababi. Kasallikni vabo vibrioni qo`zg`atadi.
Yuqish yoli. Bemor odam yoki bakteriya tashuvchilarning qo`li, idish-tovoqlari, ifloslangan ochiq suv havzalari (daryo, ko`l, kanal, quduq suvlari) orqali mikrob sog` odamga yuqadi.
Belgilari. Kasallikning yashirin davri bir necha soatdan 5 kungacha. So`ngra, ich tez-tez suvdek, kuniga 10 -20 marta va bundan ham ko`p ketadi. Ich ketishi davom etgan sari najas suyuqlashib, huddi guruch suviga o`xshab qoladi.
Kasallikning yengil turida 3-4 kundan keyin bemorning ahvoli yaxshilanadi va bemor tez tuzaladi.
Kasallikning og`ir kechishida ich ketish kuniga 20-30 marta va bundan ham ko`p bo`lishi mumkin. Qusish zo`rayadi, buning natijasida, moddalar almashinuvi buziladi, og`ir intoksikatsiya holati vujudga keladi.Bemor terisi quruqlashib, ko`zlari ichiga botadi, lablari, tili quriydi, yurak-tomir faoliyati o`ta susayadi, qon bosimi pasayadi, kollaps holati yuzaga keladi. Bemor ozadi, bu holatga vabo algidi deyiladi.
Tibbiy yordam. Bemorning vabo bilan kasallanganiga shubha qilinsa, u zudlik bilan yuqumli kasalliklar shifoxonasiga yuborilishi kerak.
Shifoxonada quyidagi davolash tadbirlari o`tkazilishi mumkin:
- qusish va ich ketish tufayli yo`qotilgan suyuqlik va mineral tuzlar yetishmovchiligini to`ldirish uchun glyukoza 5 % - 300-500 ml, trisol, atsesol, laktosol, xlosol kabilarning 1-2 tasi 200-250ml tomchi usulida vena tomiriga yuboriladi. Bolalarga suyuqlik miqdori bolaning 1kg tana vazniga og`ir kechishida 50-100 ml bo`lishi kerak. Kasallikning yengil kechishida yoki tuzalish davrida "regidron", "oralit", "sitraglyukosol" eritmalari ichishga beriladi;
- mikrobga qarshi eritromitsin, furazolidon, biseptol, levomitsetin, tetrotsiklin, doksitsiklin kabilarning 1-2 tasi 5-7 kun davomida ichishga beriladi;
- bemorning umumiy holati juda og`ir bo`lsa, qon yoki qon zardobi vena tomiriga tomchi usulida quyilishi mumkin;
Yurak-tomir faoliyatini yaxshilash uchun strofantin 0,5-1ml (korglyukon), 20%-20 ml glyukoza bilan vena tomiriga sekinlik bilan yuboriladi. Shuningdek, kordiamin, kamfora, kofein (bittasi) teri ostiga 1-2 ml yuboriladi.
Oldini olish. Shaxsiy gigiyena qoidalariga rioya qilish, aholining sanitariya madaniyatini oshirish, ochiq suv manbalari suvini qaynatib ishlatish.
O`lat (Chuma). Limfa tugunlari, o`pka, me`da-ichak va boshqa a`zolarning yallig`lanishi, og`ir intoksikatsiya bilan kechadigan o`ta xavfli yuqumli kasallikdir.
Sababi. Kasallikni o`lat tayoqchasi deb ataluvchi mikrob qo`zg`atadi. Kemiruvchilar (ularning 200 ga yaqin turi mavjud) mikroblarni tashib yuruvchi manba bo`lib hisoblanadi. Infeksiya teri, nafas yo`llari, oziq-ovqat, idish-tovoq, suv orqali yuqadi.
Belgilari. O `lat uch turda kechadi:
l.O`latning bubon turida - qo`ltiq osti, bo`yin, chov sohasidagi limfa bezlari yallig`lanadi, kattalashadi, yiringlaydi, tana harorati yuqori bo`ladi.
2.O`latning o`pka turida - o`pka to`qimasi yallig`lanadi. Bemor yo`taladi, balg`am ajraladi, nafasi qisadi, tana harorati yuqori, umumiy ahvoli juda og`ir bo`ladi.
3.O`latning septik turida - limfa bezlari va o`pkadagi mikroblar qonga o`tib tananing hamma to`qima va a`zolarini zararlaydi. Tana harorati juda yuqori bo`ladi, og`iz, burun, ko`z shilliq pardalarida qon quyilishi nuqtalari paydo bo`ladi, bemor qon aralash qusadi, najas suyuq qon aralash bo`ladi, umumiy intoksikatsiya yuzaga keladi. Jigar, taloq kattalashadi, buyraklar, yurak muskuli yallig`lanadi.Qon aylanishi buziladi.
Tibbiy yordam. l.O`latga shubha qilingan bemor zudlik bilan tez yordam chaqirib, yuqumli kasalliklar shifoxonasiga yuborilishi kerak.
2.Bemorni parvarish qiluvchi va davolovchi tibbiy xodimlar maxsus kiyimda ishlashlari kerak (2 qavat xalat, qo`lqop, og`iz-burunga niqob, ko`zoynak, rezina yoki matodan tayyorlangan etik).
3.Bemorning kiyimlari, chiqindilari kuydiriladi. Uning xonasi har kuni 3 marta 0,5 % xloramin yoki xlorli ohak, 3 % lizol eritmalari bilan dezinfeksiya qilinadi.
4.Antibiotiklardan tetratsiklin, doksitsiklin, streptomitsin, refampitsin, xinoksidin kabilarning 1-2 tasi qo`llanishi mumkin.
5.Intoksikatsiyaga qarshi 5 % glukoza, gemodez, natriy xlor - 0,9 %, qon zardobi vena tomiriga tomchi usulida yuboriladi.
6.Yurak-tomir faoliyatini yaxshilash uchun strofantin yoki korglyukon 0,5-1 ml, glyukoza - 20%-20ml bilan vena tomiriga sekinlik bilan yuboriladi.Shuningdek, kordiamin, kamfora, kofein (bittasi) teri ostiga yuborilishi mumkin.
Oldini olish. 1.Shaxsiy gigiyena qoidalariga amal qilish, aholining sanitariya madaniyatini oshirish bo`yicha muntazam ravishda sanitariya oqartuv tadbirlarini o`tkazish.
2.Kemiruvchilarga qarshi kurashish.
3.Bemorning uyida yakunlovchi dezinfeksiya o`tkazish.
Qora chechak (Chin chechak). Og`ir intoksikatsiya bilan kechadigan, terida o`zidan keyin chuqurcha (cho`tirlik) izlarini qoldiradigan toshmalarning paydo bo`lishi bilan kechadigan o`ta xavfli yuqumli kasallikdir.
Sababi. Kasallikni chechak virusi qo`zq`otadi. Infeksiya bemordan sog` odamga nafas yo`llari, bemorning qo`li, kiyim-kechak, idish-tovoq va boshqa buyumlar orqali yuqadi.
Belgilari. Qora chechakning uch turi mavjud:
1.Qora chechakning yengil turi.
2.Qora chechakning odatdagi chin chechak turi.
3.Qora chechakning og`ir gemorragik turi.
Qora chechakning yengil turi - to`movlashga o`xshash belgilar bilan kechadi. Terida toshmalar kam bo`ladi, umumiy intoksikatsiya deyarli sezilmaydi.
Qora chechakning odatdagi chin chechak turida - kasallik to`satdan varaja qilish, tana haroratining 39-40 daragacha ko`tarilishi, bosh og`rishi, bel va dumg<sup>`</sup>aza sohasida og`riq bilan boshlanadi. Terida qizg`ish yoki to`q qizil toshmalar paydo bo`ladi. Yelkaning ichki yuzasi, ko`krak, qorinning pastki sohasi, sonning ichki yuzasi terisiga toshmalar toshadi. Ular 2-3 kundan keyin iz qoldirmay yo`qoladi, tana harorati normaga tushadi. Bemorning ahvoli yaxshi bo`la boshlaydi.
Lekin shundan keyin terining hamma joyiga, ayniqsa, yuz sohasiga, tomoq shilliq pardasiga chin chechak toshmasi toshadi. Avvaliga, toshma och pushti rangdagi qattiq dog`lar sifatida bo`ladi, bu toshmalarning uchida pufakcha hosil bo`ladi. Pufakcha ichidagi tiniq suyuqlik asta-sekin xiralashadi va yiringga aylanadi. Bu jarayon tana haroratining ko`tarilishi va varaja bilan kechadi. Davolash natijasida bemorning umumiy ahvoli yaxshilanishi bilan birga pufakchalar quriydi, hosil bo`lgan qazg`oq tushadi, ular o`rnida terida chuqurcha izlar qoladi. Yuz terisidagi toshmalar izi cho`tirlikni yuzaga keltiradi.
Qora chechakning gemmorganik turi - juda og`ir kechadi, toshmalar ko`p toshadi, bemor hayoti uchun xavfli bo`ladi. Davolash natijasida hayoti saqlanib qolgan bemor terisida chuqur izlar (cho`tirliklar) qoladi. Ko`z shox pardasiga toshgan toshmalar bemorni ko`r qilib qo`yish hollari, avvalgi davrlarda deyarli ko`p bo`lgan.
Tibbiy yordam. l.Qora chechakka shubha qilingan bemor zudlik bilan tez yordam chaqirilib yuqumli kasalliklar shifoxonasiga yuborilishi kerak.
2.Bemorni davolovchi va parvarish qiluvchi tibbiyot xodimlari maxsus kiyimlarda ishlashlari lozim.
3.Toshmalarga 5% margansovka eritmasi surtiladi, kuniga 2-3 marta. Toshmalar qurishi davrida qichish zo`rayadi, uni kamaytirish uchun toshmalarga 1 % mentol mazi surtiladi. Bemor xonasida har kuni joriy dezinfeksiya o`tkaziladi.
Oldini olish. Shaxsiy gigiyenaga rioya qilish. Ko`p yillar davomida barcha mamlakatlarda aholini qora chechakka qarshi emlash (vaksinatsiya va revaksinatsiya) o`tkazish natijasida, keyingi bir necha yil davomida, bu kasallik jahon miqyosida butunlay tugatildi. Shu bois, qora chechakka qarshi emlash to`xtatilgan.
Gemorragik isitmalar. Teri, og`iz, burun, ko`z shilliq pardalariga qon quyilish nuqtalarining paydo bo`lishi, tana haroratining ko`tarilishi, og`ir turida burundan, ichakdan qon ketishi, umumiv intoksikatsiya bilan kechadigan yuqumli kasallikdir.
Sababi.Virus qo`zg`atadi.Gemmoragik isitmalarning 10 dan ortiq turi mavjud. Ularning qo`zg`atuvchilari turli xildagi viruslardir.Viruslar sog` odamga bemordan, shuningdek, kemiruvchilardan, qora mollarning kanalaridan va boshqa hayvonlarning kanalaridan yuqadi.
Gemorragik isitmalar orasida buyrak zararlanishi bilan kechadigan gemmoragik isitma ko`proq uchraydi va og`ir o`tadi. Tana haroratining ko`tarilishi ko`zda, yuzda, og`izda va boshqa joylarda gemorragik qon quyilish nuqtalarining paydo bo`lishi, buyrakning zararlanishi, umumiv intoksikatsiya bilan kechadi. Yashirin davri 7-46 kungacha.
Kasallik 4 davrda kechadi:
1.Boshlanish davri.
2.Siydik ajralishining kamayish davri.
3.Siydik ajralishining ko`payish davri.
4.Tuzalish davri.
1.Kasallikning boshlanish davri 1-3 kun bo`lib, tana haroratining 38-40 darajagacha ko`tarilishi, varaja qilish, boshning peshona, chakka qismida kuchli og`riq, muskullarda og`riq bo`ladi.Yuz, bo`yin, ko`krakning yuqori qismi qizaradi. Yuz va qovoqlar ozroq shishadi.Ko`z pardalari va tomoq qizaradi, tana harorati 10-35 kungacha ko`tarilib, pasayib turishi mumkin.
2.Siydik ajralishining kamayish davri kasallikning 4-11 kunigacha bo`ladi.Bel sohasida kuchli og`riq, kuniga 10 martagacha qusadi, bu buyrak yetishmovchiligi bilan bog`liqdir. Ayrim bemorlarda qorin sohasida og`riq yuzaga kelib, bu buyrakdan og`riqning tarqalishi, qorin pardasi va ichak devoriga qon quyilishi bilan bog`liq.Ko`krakning yuqori sohasi, qo`ltiq osti, o`mrov usti va osti, orqa va dumba sohalari terisida nuqtasimon qon quyilishlar paydo bo`ladi. Shuningdek, ko`zning oq pardasida qon quyilish nuqtalari paydo bo`ladi. Burundan qon oqadi, ichakdan qon oqishi tufayli najas qora rangda bo`ladi, buyrakdan qon oqishi tufayli siydik qizaradi. Siydik kuniga 300-800 ml gacha, ba`zida bundan ham kamayadi. Siydikda oqsil, eritrotsit, leykotsitlar paydo bo`ladi.
3.Bir necha kundan so`ng siydik ajralishining ko`payish davri boshlanadi.Siydik kuniga 5-8 litrgacha ko`payadi, organizm suvsizlanadi, og`iz quriydi, chanqaydi. Boshqa belgilar esa kamayadi.
4.Tuzalish davri kasallikning 20-30-kunlariga to`g`ri keladi.Siydik ajralish miyoriga keladi. Yuqoridagi belgilar asta-sekin kamaya boradi.
Tibbiy yordam. 1.Bemor yuqumli kasalliklar shifoxonasiga yuborilishi kerak.
2.Yengil hazm bo`luvchi parhez taomlar. Siydik ajralishi ko`paygan davrda ko`p suyuqlik iste<sup>`</sup>mol qilish tavsiya etiladi.
3.Intokatsiyaga qarshi glyukoza - 5 %-100-200 ml, askorbin kislota, reopoliglyukin-50-100 ml vena tomiriga tomchi usulida yuboriladi.
4.Muskullardagi og`riqqa qarshi baralgin (analgin), novokain muskul orasiga.
5.Yurak-tomir faoliyatini yaxshilash uchun strofantin (korglyukon)- 0,5-1 ml, kokarboksilaza 50 mg, glyukoza -20 %-20 ml bilan vena tomiriga sekinlik bilan yuboriladi.
Oldini olish. 1.Sanitariya-gigiyena qoidalariga amal qilish.
2.Kanalar va kemiruvchilarni yuqotish.
3.Dezinfeksiya va deratizatsiya tadbirlarini o`tkazish.
Bezgak. Tana haroratining davriy ko`tarilishi va pasayishi, jigar, taloqning zararlanishi, umumiy intoksikatsiya bilan kechadigan yuqumli kasallik.
Sababi. Bezgakni plazmodiy deb ataluvchi parazit mikroorganizmlar qo`zg`atadi. Plazmodiylar chivin chaqishi orqali odamga yuqadi.
Plazmodiylarni turiga ko`ra bezgak 4 turdagi klinik belgilar bilan kechadi:
l.Har kuni xuruj qiladigan (tropik) bezgak;
2.Ikki kunda xuruj qiladigan (Ovali) bezgak;
3.Uch kunda xuruj qiladigan bezgak;
4.To`rt kunda xuruj qiladigan bezgak;
Yuqish yo`li. Plazmodiylarni anofeles deb ataluvchi chivin tashib yuradi, chivin chaqishi orqali undagi plazmodiylar odam qoniga o`tadi va kasallikni paydo qiladi.Bundan tashqari bezgak bilan kasallangan bemorga qo`llangan shprits ignani boshqa kasallik bilan xastalangan odamga qo`llash tufayli ham plazmodiylar yuqishi mumkin. Shuningdek, bezgak bilan kasallangan ayoldan uning homilasiga plazmodiylar yo`ldosh orqali o`tishi mumkin, bezgak bilan kasallangan odam qonini boshqa odamga quyganda ham plazmodiylar yuqadi.
Belgilari. Odam organizmiga kirgan plazmodiylar jigar hujayralarida va eritrotsitlarda rivojlanadi va ko`payadi. Plazmodiylarni rivojlanishi eritrotsitlarni yorilishini va bezgak xurujini vujudga keltiradi.
Masalan, uch kunlik bezgakda har uch kunda eritrotsitlar yorilib, ularning ichidagi plazmodiylar qon suyuqligiga chiqadi.Shu payt bemorda bezgak xuruji yuzaga keladi.Xuruj paytida bemorning tana harorati 39-42 darajaga ko`tariladi, varaja qiladi, boshi va hamma muskullari qaqshab og`riydi. Xuruj 5-7 soat davom etib harorat pasayadi, bemor terlaydi, tanadagi og`riqlar yo`qoladi. Lekin darmonsizlik saqlanadi. Bemorning qornini paypaslaganda jigar va taloq kattalashgani, og`riq aniqlanadi. Bemor qonida eritrotsitlar, gemoglobin, leykotsitlar kamayadi, bilirubin ko`payadi. Bemorda kamqonlik vujudga keladi.
Bezgakning xuruji 2-3 hafta davom etib to`xtaydi, bemor tuzalgandek bo`ladi, lekin plazmodiylar bemorning jigarida, eritrotsitlarida uzoq vaqt saqlanib qolishi va 1-3 oydan keyin, yoki 1 yildan keyin bezgak takrorlanishi mumkin.
Ovali bezgagida xuruj har 2 kunda, tropik bezgakda har kuni, to`rt kunlik bezgakda har 4 kunda takrorlanadi.
Tibbiy yordam. 1.Bemor yuqumli kasalliklar shifoxonasiga yuborilishi kerak (sharoit bo`lsa, uyida davolanishi mumkin).
2.Quyidagi dorilar qo`llanadi: tetratsiklin, xininsulfat, metloxen, sulfadaksin, primetalin.
3.Jigarning zararlanishiga, intoksikatsiyaga, kamqonlikka qarshi tadbirlar amalga oshiriladi.
Oldini olish. l.Anafeles chivinlarini yo`qotish. Buning uchun zaxlik, botqoqlik joylarni va zovurlarni dorilash, quritish kerak.
2.Bir martalik shprits-ignalarni qo`llash.
3.Donorlarni chuqur tekshiruvdan o`tkazilgandan so`nggina, ular qonini boshqalarga qo`llash.
4.Homilador ayol varajali isitma qilganida, uning qonini plazmodiyga tekshirish. Plazmodiy borligi aniqlansa, uni bezgakka qarshi davolash.
Qoqshol. Tirishish, tana haroratining yuqori bo`lishi, umumiy intoksikatsiya bilan kechadigan og`ir yuqumli kasallikdir.
Sababi. Kasallikni stolbnyak tayoqchasi deb nomlangan mikrob qo`zg`atadi.
Yuqish yo`li - teri jarohatlanganida mikroblar tuproq, zararlangan buyumlar orqali jarohatga kiradi.
Belgilari. Kasallikning yashirin davri 2-30 kungacha.Shundan keyin jarohatlangan, ya`ni mikrob tushgan joy tortilib og`riydi, tana harorati ko`tariladi. 2-3 kundan keyin yuz muskullari tortishadi, og`izni ochish qiyinlashadi, bemorning yuzi tirjaygandek ko`rinadi. Vaqti-vaqti bilan qo`1-oyoq, gavda muskullari tortishib bemorning boshi, oyoqlari orqa tomonga, gavdasi esa oldingi tomonga bukilib tirishadi. Buning natijasida bemor tanasi kamonga o`xshab egiladi. Bunday tirishish xuruji bir necha minutdan, bir necha soatgacha davom etishi mumkin, undan keyin bo`shashish holatiga o`tadi, lekin ma`lum vaqt o`tgach tirishish yana takrorlanadi.
Tibbiy yordam. Bemor zudlik bilan yuqumli kasalliklar shifoxonasiga jo`natiladi.
Bemor shifoxonaga yuborilgunicha, quyidagi tibbiy yordam ko`rsatish mumkin:
l.Tana haroratini tushirish uchun analgin (baralgin), demidrol, novokain aralashmasi muskul orasiga, terisiga spirt yoki aroq surtish;
2.Antibiotik - sefazolin 1 gr 2 marta muskul orasiga;
3.Tirishishga qarshi masneziy sulfat 25%-5-10 ml, novokain 2-3 ml muskul orasiga. Bolalarga buning uchdan biri yoki yarmi;
4.Shifoxonada bemorga qoqsholga qarshi zardob muskul orasiga yuboriladi.
Oldini olish. 1.Hamma bolalar jadval bo`yicha qoqsholga qarshi (AKDS) vaksina bilan emlanadi.
2.Odam jarohatlanganda, teri jarohati yod yoki spirt bilan sararsizlantirilgandan so`ng, poliklinikaning jarroh-travmotolog shifokorini ko`rsatmasi bo`yicha unga qoqsholga qarshi zardob yuborilishi kerak.
Saramas. Terining jarohatlangan joyiga, infeksiya tushishi tufayli qizarishi, shishishi va tana haroratining ko`tarilishi bilan kechadigan yuqumli kasallikdir.
Sababi. Terining jarohatlangan (tindalangan, qirilgan, igna yoki mix kirgan) joyiga stafilakokk, streptokokk mikroblarning tushishi tufayli saramas kasalligi yuzaga keladi.
Belgilari. Kasallikning yashirin davri bir necha soatdan 5 kungacha. Shundan so`ng, teri jarohatining mikrob tushgan joyida to`q qizil dog` va shish paydo bo`ladi. Barmoq bilan bosganda og`riydi, shu joy issiq bo`ladi. Bu joy atrofidagi limfa tugunlari kattalashadi, og`riydi, ba`zida yiringlaydi.Bemorning tana harorati 38-40 daraja va undan ham yuqori bo`lishi mumkin.
Tibbiy yordam. 1.Bemor yuqumli kasalliklar shifoxonasiga yuboriladi, yoki sharoit bo`lsa, uyida alohida xonaga yotqizib davolanadi.
2.Antibiotiklardan ampitsillin, sefazolin, gentamitsin kabilar kuniga 3-4 marta muskul orasiga yuboriladi, 5-7 kun davomida.
3.Tana haroratini tushirish uchun analgin (baralgin), demidrol, novokain muskul orasiga yuboriladi. Badaniga spirt, aroq surtiladi.