Основные понятия об измерениях и измерительных приборах

Абсолют хатолик «a», ўлчанаётга параметр бирлигида ифодаланиб, ўлчов 
асбоби кўрсатиши А
п
билан ўлчанаётган параметр хақиқий қиймати А
д
орасидаги 
фарқга тенг бўлади, 
а = А
п 
- А
д
. 
нисбий хатолик «b» эса, абсолют хатоликни хақиқий қийматга нисбати бўйича 
ҳисобланиб, процентда ифодаланади, яъни,
b = 
д
A
a
100% 
Ўлчанаётган катталикни ҳақиқий қийматини аниқлаш учун, ўлчов асбоби 
кўрсатишига, абсолют хатоликга тенг бўлган, 
"
"d
тузатиш тескари ишора билан 
киритилади.
Техникада, олдиндан белгиланган аниқликда, асосий йўл қўйилиши мумкин 
бўлган хатолик чегарасида ўлчайдиган ўлчов асбоблари ишлатилади.

---

8 
Ўлчов асбоблари ишлашининг нормал шароитларида асосий йўл қўйилиши 
мумкин бўлган хатолик қийматлари стандартларда белгиланади. Асосий йўл 
қўйилиши мумкин бўлган хатолик қийматлари бўйича ўлчов асбоблари қуйидаги 
аниқлик синфларига бўлинади: 0.005; 0.02; 0.05; 0.2; (эталон, намунали ва 
лаборатория асбоблари), 0.35; (назорат асбоблари), 0.5; 1; 1.5; 2; 2.5; (техник 
асбоблар). 
Аниқлик синфининг шартли белгиланиши асосий йўл қўйилиши мумкин 
бўлган абсолют хатоликни «а», шкаланинг ўлчаш диапазонига N нисбатини 
процентдаги ифодасига мос келади, яъни, 
%
100
N
a
. Бошқа томондан, абсолют 
хатоликни шкала диапозонига нисбатининг процентдаги ифодаси келтирилган 
нисбий хатолик дейилади, яъни,
β
=
%
100
N
a
Шундай қилиб, ўлчов асбобининг аниқлик синфи ўлчов асбоби ўлчаш 
диапозонининг неча фоизи миқдорида хатоликга йўл қўйиши мумкинлигини 
кўрсатади.
Аниқлик синфи одатда ўлчов асбоби циферблатида кўрсатилади.
Ўлчов асбобини нормал шароитларда ишлатилганда йўл қўяётган 
хатоликлари асосий хатоликлар дейилади. Нормал шароитдан четлашганда пайдо 
бўладиган хатоликлар қўшимча хатоликлар дейилади. Ўлчов асбобининг асосий 
хатоликларини аниқлаш учун уни маълум муддатларда текшириб турилади, яъни, 
унинг кўрсатишларини аниқлиги юқори бўлган ўлчов асбоби кўрсатишлари билан 
солиштирилади. Одатда, текширишни аввал ўлчанаётган параметрни ошириб бориб 
(ортиб боришда), сўнгра, ўлчанаётган параметрни камайтириб текширилади.
Ташқи таъсир ўзгармаган холатда ўлчанаётган параметрнинг бирхил 
қийматини бир неча маротаба ўлчагандаги (ортиб боришдаги ва камайишдаги) энг 
катта фарқга ўлчов асбоби кўрсатишидаги вариация дейилади. Вариациянинг пайдо 
бўлишига сезгир элементларнинг бикирлик ва термик асоратлари, ўлчов асбоби 
қўзғалувчан қисмларидаги ишқалишлар, ўлчаш механизмларидаги люфтлар ва 
бошқалар сабаб бўлиши мумкин. 
Ўлчов асбоби кўрсатишидаги вариация одатда процентда ифодаланиб,