Основные понятия об измерениях и измерительных приборах

Ўлчов асбобининг асосий элементи бўлиб ўлчаш механизми ҳисобланади ва 
у ўзининг сезгир элементи ва кўрсатиш қурилмаси ёрдамида (кўрсатувчи, ёзиб 
борувчи ва жамловчи), тўғридан-тўғри ўлчашни амалга оширади.
Ўлчов асбоби шкаласи қуйидаги кўринишларда бўлиши мумкин: 
а – тўғри чизиқли;
б – ёйсимон;
в – айланма бир текисда;
г – профил кўринишида;
д – барабан кўринишида;
е – айланма бир текисда эмас. 
Расм 1.
Шкаладаги бўлинмалар градуировка ва ундаги рақамлар шкаланинг 
рақамланиши (оцифровка) дейилади. Ўлчам бирлигидаги шкаланинг энг кичик 
бўлинмаси бўлинма қиймати деб номланади. Шкаланинг бошланғич ва охирги 
бўлинмалари ўлчашнинг бошланғич ва охирги қийматларини ёки шкала 
диапазонини (ўлчаш диапазонини) белгилайди.

---

6 
Шунингдек ўлчов асбоби шкаласи бир текисда ва бир текисдамас, ҳамда, бир 
томонлама ва икки томонлама бўлиши мумкин.
Ўлчов асбоби стрелкаси пона, найза ва пичоқсимон (аниқ ўлчов асбобларида) 
кўринишда бўлиши мумкин. 
Ўзиёзар ўлчов асбобларида одатда лентасимон ва дисксимон диаграмма 
қоғозлари ишлатилади.
Расм 2. 
Ёзиш қурилмасида диаграммани юргазиш учун соат механизмидан ёки 
синхрон электр юритмадан фойдаланилади. Жамловчи асбобларда стрелкали ёки 
роликли ҳисоблаш қурилмалари ишлатилади.
Расм 3. 
Бир корпусдан ташкил топган ўлчов асбоби одатда жойида ўлчашга 
мўлжалланган бўлади. Ахборотни масофага узатишга мўлжаллаган ўлчов асбоби 
бирламчи ва иккиламчи ўлчов асбобларидан ташкил топган бўлади. Бирламчи ўлчов 
асбобидаги сезгир элемент ўлчаш объектига ўрнатилади. Иккиламчи ўлчов асбоби 
бирламчи асбобдан келган сигнални қабул қилиб олиб, уни ҳисоблаш қурилмаси 
силжишига айлантиради ва параметрни масофадан ўлчайди.
Бирламчи ўлчов асбоблари масофадан ўлчашда сигнал ўзгартиргичлар билан 
жихозланган бўлиб, уларда ўлчанаётган катталик пропорционал электр ёки 
пневматик сигналларга айлантирилади.