Axborot oqimlarni boshqarish. Axborot oqimlari logistik operatsiyalarni boshqarish va nazorat qilish uchun zarur bo‘lgan logistik tizim bilan tashqi muhit o‘rtasidagi o‘zaro aloqalarning majmuaviy aylanishidir.
Logistikada axborot oqim turlari quyidagicha:
Oqimning tizimga bog‘lanishi bo‘yicha: - gorizontal; - vertikal.
O‘tish joyi bo‘yicha: - tashqi; - ichki.
Logistik tizimga yo‘nalishi bo‘yicha: - kiruvchi; - chiquvchi.
Logistik tizimda axborotlar oqimi moddiy oqimdan oldin yoki keyin yoki bir vaqtda harakatlanishi lozim. Bunda axborotlar oqimi moddiy oqim bilan bir xil yoki qarama-qarshi yo‘naltirilishi mumkin:
moddiy oqimdan oldin yuborilgan muqobil axborot o‘zida buyurtma haqidagi ma’lumotlarni aks ettiradi;
to‘g‘ri yo‘nalishdagi axborot oqimi bu yuk kelishi haqidagi oldindan berilgan ma’lumot;
moddiy oqimlar bilan bir vaqtning o‘zida to‘g‘ri yo‘nalishda moddiy oqimning hajm va sifat ko‘rsatkichlari haqidagi ma’lumotning kelishi;
moddiy oqimlar bilan muqobil yo‘nalishda yuklarni qabul qilish hajmi va sifati natijalari, turli noroziliklar va rasmiylashtirishlar haqidagi ma’lumotlar kelishi mumkin.
Umumiy holda axborotlar oqimi harakat yo‘li tovar harakati marshruti bilan mos keladi.
Axborotlar oqimi quyidagi ko‘rsatkichlar bilan tavsiflanadi:
vujudga kelish manbai;
oqimlarning harakat yo‘nalishlari; - uzatish va qabul qilish tezligi; - oqim jadalligi va boshqalar.
Axborotlar oqimini quyidagicha boshqarish mumkin:
oqim yo‘nalishini o‘zgartirib;
uzatish tezligini qabul qilish tezligiga mos ravishda cheklab;
oqim hajmini alohida yo‘l uchastkasi yoki bo‘g‘inining o‘tkazish qobiliyati kattaligigacha cheklab.
Axborotlar oqimi vaqt birligida qayta ishlangan yoki yuborilgan ma’lumotlar soni bilan o‘lchanadi.
Axborot sonini o‘lchash usullari ma’lumotlar nazariyasi deb ataluvchi kibernetika bo‘limida o‘rganiladi.
Xo‘jalik faoliyati amaliyotida ma’lumotlar quyidagicha o‘lchanadi:
qayta ishlangan va yuborilgan hujjatlar soni bilan; - hujjatlardagi qatorlar soni yig‘indisi bilan.
Keyingi o‘n yillikda transport jarayonlariga logistik yondoshuv shuni ko‘rsatadiki, yuk tashishni boshqarish iqtisodiyot va biznesda rivojlangan va yuqori foydali hisoblana boshlandi. Bu mavjud yangi xo‘jalik munosabatlariga asosan amalga oshirildi, yuklarni egalari, tashuvchilar va transport-ekspeditor kompaniyalari o‘rtasida yangi informatsion texnologiyalar asosida paydo bo‘ldi.
Transport logistikasida vaqt va sifat asosiy keskin omillar bo‘lib xizmat qildi.
Barcha transport operatsiyalari logistikaning muhim talablariga bo‘ysunishi kerak.
Transport logistikasida informatsion taminot muhim rol o‘ynaydi. Shuning uchun menejerlar va mutaxassislar boshqaruv yechimlarini ishlashni va ularni tashkilotda yoki transport-logistik tarmoqda qo‘llay bilishlari kerak. Klassikaning muhim logistiklaridan D.Bauersoks va D.Kloss shunday deganlar:
― Yetakchi logistik sistemali firmalar nooptimal zaxiralarni almashtirishni amalga oshirgandan ko‘ra, informatsiya orqali optimal yechimni topish arzonroq deb hisoblaydilar.
LIS (logistik informatsion sistema)da yechimlarni qabul qilish va tayyorlash informatsion oqimni qayta ishlash jarayoni hisoblanadi. Transport va informatsion oqimni uch xil varianti ajratiladi: o‘zib ketish, kuzatib borish, transport-material oqimni tushuntirish.
Transport logistikasida informatsiya raqobat va qobiliyatning asosiy omillaridan biri hisoblanadi. Ular informatsion quvvatlashni taminlaydi:
Bazali logistik operatsiyalar;
Boshqarish nazorati;
Operativ va strategik yechimlar tahlili.
LISga samarali xizmat ko‘rsatish quyidagi sifatlarga ega:
foydalanish – logistik axborotdan foydalanishning oddiyligi va osonligi;
aniqlik – axborot joriy operatsiyani aniq aks ettirishi kerak;
o‘z vaqtida – axborot fursat o‘rtasidagi vaqt oralig‘ida o‘lchanadi;
o‘zgaruvchanlik – axborot tizimi strukturasi mijozlarni muhtojligini sozlash va takomillashtirishi;
ma’lumotlar hisobotini loyihalashtirishning samaradorligi.
Logistik informatsion sistemalarni funksiyalarini boshqarish transport logistikasining informatsion resurslarini muhim qismi hisoblanadi. Bu savollar transport - logistika zanjirining operativ faoliyatiga bog‘liq bo‘ladi.
Operativ faoliyat davri orqali bunday jarayonlar informatsion quvvatlanadi.
LISni bazali funksiyalari quyidagilarni taminlaydi: - buyurtmalarni boshqarish;
buyurtmalarni qayta ishlash;
taqsimlash;
transportda tashish va yukni qayta ishlash; - ta’minot.
Logistik axborot tizimlarini va Internetni rivojlanish asrida yetkazish va transportda tashishni samarali zanjirlari asosiy rol o‘ynaydi. Tashkilotni Internetga birinchi qadamni qo‘yishida WEB-sayt yaratish kerak emas, balki transport-logistik jarayonlari mavjudligini o‘ylash kerak. Transport logistikasini samarali metodlarini yechish muammolarida SCM (Supple Chain Management) metodlarini ajratish mumkin. SCM axborot ta’minotni tizimli ravishda koordinatsiyalash, rejalashtirish va taminot jarayonlarini boshqarish vazifalarini yechadi.
Yetkazishni boshqarish firma ichidagi resursni rivojlantirish bilan bog‘liq (axborot tizimi ERP (Enterprise Resource Planning)). SCM doirasida transport logistik jarayonlarini tashkillashtirish barcha logistik zanjirlarni ko‘rishga asoslanadi.
