|
Reja: - Amir Temurning mamlakat xavfsizligi yo'lida amalga
oshirgan tadbirlari. 2. Amir Temurning harbiy yurishlari. 3. Amir Temurning Vatanimiz va jahon tarixida tutgan o'rni. Kimki o'zbek nomini, o'zbek millatining kuch-qudratini, adolat- parvarligini, cheksiz imkoniyatlarini, uning umumbashariyat rivoji-ga qo'shgan hissasini, kelajakka ishonchini anglamoqchi bo'lsa, Amir Temur siymosini eslashi kerak. Islom Karimov| XIV asrning 60-yillarida Qo'ng'irot so'fiylari - XIV asrning 60-yillarida Qo'ng'irot so'fiylari
Shimoliy Xorazmda hukmronlikni tiklab oldi. So'ngra Kat va Xiva shahrlarini fath etib, Ja- nubiy Xorazmni yerlarini birlashtirdi. Amir Temur esa butun Xorazmni Chig'atoy ulusining ajralmas qismi deb hisoblar edi. Shu sababli Xorazmni o'z davlatiga qo'shib olish siyosati-ni yuritdi. Amir Temur (1372 – 1388 yillar) davomida Xorazmga 5 marta harbiy yurish Uyushtirib, uzil kesil bosib oldi.
Rossiya tarixchilari B. D. Grekov va A.Yu. Yakubovskiylarning ta'kidlashicha, Amir Temurning To'xtamish ustidan qozongan g'alabasi faqat O'rta Osiyo uchun emas, balki butun Sharqiy evropa, shuningdek, Rus knyazlarining birlashishlari uchun ham buyuk ahmiyat kasb etgan edi.
(1386-1388 ) UCH YILLIK URUSH
(1398 -1399)
HINDISTON
(1392-1396) BESH YILLIK URUSH
(1399 -1404) YETTI YILLIK URUSH
killarining ayirmachilik harakatlari, Mozondaron,Janubiy Eronda kôtarilgan qo'zg'olonlar Amir Temurni Eronga yana yurish qilishiga olib keldi. Bu besh yillik (1392-1396) urush davomida G'arbiy Eron, Iroqi Ajam va Kavkazni egallaydi. Yetti yillik urushlardan keyin Amir Temur saltanat chegarasi Usmonli turklar davlati chegarasigacha yetdi. Amir Temur usmonli turklar sultoni Boyazid Yildirim bilan munosabat yaxshilash tarfdori bo'lgan. Ziddiyatlarni diplomatik hal qilish maqsadida Ikki tomon o'rtasida 4 marta xat almashish tashabbuskori bo'lgan. 1402 yil 20 iyulda Anqara yaqinida Chubuq mavzeyida hal qiluv jangi bo'ladi. Bu jang tarixda “Anqara jangi ” deb ataladi. Sohibqiron kuchlari turk qo'shinlarini tor-mor etib, Bursa, Izmir shaharlarini zabt etadi. Boyazid ustidan qozonilgan buyuk g'alaba bilan Amir Te-murni Fransiya qiroli Karl VI ,Angliya qiroli Genrix IV, Kastiliya va Leon qiroli Genrix III tabriklab, muboraknomasini yubordilar. Chunki Sohibqiron endigina uyg'onayotgan Yev- ropaga ulkan xavf solib turgan Usmonli turklar davlatiga zar-ba berib, butun yevropaning xaloskoriga aylangan edi. Аmir Temurning so'nggi yurishi va vafoti. Kichik Osiyodan Samarqandga qaytgan Amir Temur 1404 yilning 27-noyabrida 200 ming qo'shin bilanSamarqanddan Xitoy safariga chiqdi. Biroq Xitoy ustiga yurish Amir Temurning to'satdan vafot etib qolishi (1405-yil 18-fevral) tufayli amalga oshmay qoldi., Ami Temur vafot qilgan vaqtda undan ikki o'g'il, 19 nevara va 15 chevara, jami 36 shahzoda hayot edi. Bulardan tashqari sohibqironning kichik qizi — Sulton Baxt begim. Katta qizi — Og'o begimdan tug'ilgan o'gil — Sulton Husayn Mirzo nomli nevarasi ham bor edi. Tarixiy maʼlumotlarning dalolaticha sohibqiron Amir Temur o'n sakkiz marta uylangan. Bundan tashqari u 22 nafar xos kanizaklarini ham o'ziga mahram qilgan. Amir Temur 35 – yil davomida mamlakatni boshqardi. Hindiston va Xitoydan Qora dengizga qadar va Orol dengizidan fors qo'ltig'iga qadar bo'lgan g'oyatda katta hududni qamrab olgan ulkan saltanatni vujudga keltirdi.Bundan tashqari, Kichik Osiyo, Suriya, Misr va Quyi Volga, Don bo'ylari, Balxash ko'li va Elsuv daryosi, Shimoliy Hindistongacha bo'lgan hududlarni bo'ysundirdi. U nafaqat Turkiston va Movoraunnahrni obod qildi balki bo'ysundirilgan mamlakatlarning shaharlarini qayta qurdirdi U nafaqat Turkiston va Movoraunnahrni obod qildi balki bo'ysundirilgan mamlakatlarning shaharlarini qayta qurdirdi Bog'dod, Darban va Baylakon shaharlari shular jumlasidandir. Karvon yo'llarida rabotlar, qal'alar, ko'piriklar, shaharlarda masjid va madrasalar hamda bo'glar barpo ettirdi. Eron, Ozarbayjon va Iroqdagi tarqoqlik va boshboshdoqlikka bar- ham berib, sharq bilan g'arbni bog'lovchi qadimiy karvon yo'llarini tikladi. Amir Temur Yevropaning Fransiya, Angliya va Kastiliya qirolliklari bilan bevosita savdo va diplomatik aloqalar o'rnatdi. Amir Temur o'gitlari. Bir kunlik adolat — yuz kunlik toat-ibodatdan afzal. Yozilgan narsa avlodlar xotirasida qilingan ishdan ham uzoqroq yashaydi. Bir tayoqni sindirmoq mumkin, Ko'p tayoqni bukib ham bo'lmas. Eng baland minora ham yerdan ko'tarilgay. Yaxshi odam yurt tuzar, Yomon odam yurt buzar. YEVROPA HALOSKORIGA 1900 yil Parij ko'rgazmasida Amir Temurning oltin haykali qo'yilgan edi. Bu haykal keyinchalik o'g'irlangan. Fransuz olimi L.Keren bu haykalning rasmini sovg'a qilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
