O`rta Osiyoning qadimgi va o`rta asrlar tarix doc

fanga 
kiritdi
6
. 
X
ozi
R
gi 
kunda kupchilik tadkikotchilar eylaton-
Oktosh madaniyatini e`tirof etmokdalar. 
Fargona vodiysidan mil.avv. V-IV asrlarga oid kuxna 
shaxar 
xarobalari eylatondan boshka 
xozircha anikdanmagan. Mil.avv. IV-III asrlarga oid madaniy katlamlar SHurabashat, Simtepa, 
Sufantepa, Piloltepa, 
Korakurgon kabi 
yodgorliklarning pastki katlamlarida Uchraydi 
xolos. 
Eylaton shaxri xarobalari Andijon viloyati Izboskan tumanidagi Iloton kishlogi yonida 
joylashgan. Maxalliy axoli orasida bu kuxna shaxar SHaxri Xayber nomi bilan mashxurdir. 1926 
yilda injener Anboev tomonidan gulli kosa topilishi utgan asrning 30-yillarida bu erga B.A. 
Latinin tomonidan maxsus ekspeditsiya uyushtirilishiga sabab buldi. Olib borilgan tadkikotlar 
natijasida tadkikotchi kuxna shaxarda 3 
t
a 
madaniy katlamni anikdadi xamda ikkinchi va 
uchinchi katlamni ilk urta asrlar (V-SH asrlar) davriga, uchinchi katlamdan topilgan kulda 
ishlangan sopol idishlar esa Janubiy Turkmanistondagi Anov sopollari bilan kiyoslab mil.avv. 
SH-I m.y. oid degan xulosaga keldi
1
. 
Utgan asrning 50-yillari boshlarida YU.A. Zadneprovskiy boshchiligidagi arxeologik 
ekspeditsiya eylaton kuxna shaxrida kazishma ishlarini davom ettirdi va ma`lum tadkikotlardan 
sung kuxna shaxar bitta madaniy katlamli bulib, uning mudofaa inshootlari kurilishi mil.avv. 
VII-IV asrlarga oid bulishi mumkin degan fikr bildirildi
2
. 
1958, 1960-63-yillarda T.G. Oboldueva bu masalaga aniklik kiritish maksadida kuxna shaxarda 
tadkikot ishlarini davom ettirdi va ichki shaxar mudofaa devori xamda devordagi minora 
urganildi. Kazishmalar natijasida tadkikotchi eylatonning pastki katlami va mudofaa inshootlari 
davri mil.avv. SH-N asrlar degan xulosaga keldi
3
. 
1988-1990 yillar UzFA Arxeologiya institutining Axsikent otryadi S.Kudratov boshchiligida 
eylaton kuxna shaxrida kazishma ishlari olib bordi. Kazishmalar davomida shaxar mudofaa 
devorlari xamda Fargona vodiysidagi eng kadimgi xumdonlar urganildi. Tadkikotlar natijasida 

---

topilgan ashyolar kiyosiy taxlil etilib, devor, xumdonlar xamda kuxna shaxar bir davrga oid 
bulishi mumkin degan xulosaga kelindi
4
. 
Xumdonlardan olingan yopik sopollar majmuasini urgangan tadkikotchilar uni kuyidagi uch 
guruxga ajratadilar. 
1. Kulda ishlangan yarim sferik xoldagi kizil buyokdi kosalar. Ularning kelib chikishi CHuet 
madaniyatiga borib takaladi. 
2. CHarxda ishlangan och rangli xumchalar. Ular Fargonadan boshka Pomir va Oloydagi 
saklarga tegishli yodgorliklarda kuplab uchraydi. 
3. Kadaxdar va kuzalar. Kadaxdar kup xollarda ok va ayrim xollarda kizil angob bilan buyalgan. 
Kuzalar 2 tipga - tor buyinli va keng buyinliga bulinadi va asosan, ok angob bilan buyalgan . 
Bu topilmalarni boshka xududlardagi ashyolar bilan solishtirgan tadkikotchilar fikricha, birinchi 
ikki gurux sopol idishlar eylaton va eylaton-Oktosh madaniyati yodgorliklarida kuplab uchraydi. 
Uchinchi gurux sopol idishlar esa shu vaktgacha urganilgan Oktosh tipidagi yodgorliklarga xos 
emas deb kelinar edi. Ammo ularning paydo bulishi va tarkalish davri Urta Osiyo janubi-garbida 
dexkonchilik rayonlarining mil.avv. SH-P aerlariga oid yodgorliklarida yaxshi urganilgan. Bu 
davr, ya`ni mil.avv. SH-P asrlar Urta Osiyo sopolchiligida utish davri xisoblanadi. 
Fakat Fargonaning uzida eylatondan topilgan ashyoviy dalillarga davr jixatdan yakin 
yodgorliklar SHurabashat, Simtepa va Ozgor II lardir. SHurabashat I dan olingan arxeologik 
ashyolarning asosiy xususiyati bu erda och rangli sopol idishlarning kizil rangli sopol idishlar 
bilan bir majmuada uchrashi xisoblanadi. SHuningdek, SHurabashatda kuza va kadaxdar xam 
uchraydi. Undan tashkari SHurabashat kuxna shaxri tuzilishi xam eylaton kuxna shaxri 
tuzilishiga uxshaydi. SHundan xulosa chikargan S.Kudratov SHurabashat shaxrining bir kismini 
mil.avv. SH-N asrlar bilan belgilash kerak degan taklifni ilgari suradi
2
. 
Simtepa davri uchun och rangli sopol idishlarning kizil angobli sopol idishlar bilan birga 
uchrashi xosdir. Ayrim mualliflar uni mil.avv. V-III asrlarga oid deb xisoblasheada, sopol 
majmuasining eylaton majmuasiga yakinligini xisobga olgan S.Kudratov uni xam mil.avv. SH-P 
asrlarga oiddir deb xisoblash maksadga muvofikdir degan fikrni ilgari suradi
3
. 
Olib borilgan tadkikotlar natijalariga kura Fargonaning bu uchchala eng kadimgi shaxarlari 
mil.avv. SH-P asrlarga oid bulib chikmokda. Bizga ma`lumki, bu davr Urta Osiyo xalklari 
tarixida murakkab va keskin jarayonlar bulib utgan davr xisoblanadi. Mil.avv. III aerda Urta 
Osiyoning shimoliy va sharkiy chekkalarida kuchmanchilik turmush tarzi yuritgan xalklar 
janubga, dexkonchilik rayonlari tomonga xarakat Kiladilar. Ayrim tadkikotchilar ularni sarmatlar 
deb xisoblaydilar
4
. Buning sabablaridan biri grek-makedon kushinlarining mil.avv. IV aerda Urta 

---

Osiyoga bostirib kelib, kuchmanchi-chorvadorlar bilan yagona iktisodiy tizimni buzganliklari, 
deb xisoblanmokda. 
Bu xarakat natijasida Urta Osiyoning garbiy kismida yiri^ Parfiya davlati tuzilgan bulsa, 
Sirdaryo urta okimi buylarida Kang davlati paydo buladi. Fargonada aynan mana shu davrda