O`rta osiyodagi yirik daryolar va ularning xo`jalikdagi ahamiyati. Reja: Kirish

6.1. Daryo sistemasining shakl va o‘lcham ko‘rsatkichlari
Daryo sistemasining asosiy shakl va o‘lcham ko‘rsatkichlari quyidagilardan iborat:
- bosh daryo va uning uzunligi;
- irmoqlar va ularning uzunliklari;
- daryoning egriligi;
- daryo tarmoqlarining zichligi;
- daryo yoki uning ma’lum qismining nishabligi.
Bosh daryoning uzunligi (L) uning boshlanishidan quyilish joyigacha bo‘lgan masofa bilan aniqlanadi. Bosh daryoning uzunligini xaritadan aniqlashda sirkulo‘lchagich yoki kurvimetrdan foydalanish mumkin. Buning uchun sirkulo‘lchagich yordamida xaritadan tuzatma koeffitsiyentni e’tiborga olgan holda aniqlangan uzunlik xarita massh-tabiga ko‘paytiriladi. Hisoblash aniqligi xarita masshtabiga bog‘liq bo‘lgani uchun yirik masshtabli xaritalardan foydalanish tavsiya etiladi.
Bosh daryoni xaritadan daryo sistemasining gidrografik sxemasiga qarab yoki geomorfologik tahlil etish yo‘li bilan aniqlash mumkin.
Irmoqlarning uzunliklari ham bosh daryo uzunligi kabi aniqlanadi. Lekin bunda dastlab irmoqlarning tartiblarini belgilab olish zarur. ) ( ,... 2, 1n   
Daryoning egriligi egrilik koeffitsiyenti bilan ifodalanadi. Egrilik koeffitsiyenti deb, daryoning boshlanish va quyilish nuqtalarini tutashtiruvchi to‘g‘ri chiziq uzunligining daryoning haqiqiy uzunligiga bo‘lgan nisbatiga aytiladi (6.1rasm), ya’ni:
, L К АВ э  
bu yerda: daryoning boshlanish (A) va quyilish (B) nuqtalarini АВ  tutashtiruvchi to‘g‘ri chiziqning uzunligi, L daryoning uzunligi. Egrilik koeffitsiyenti doim birdan kichik, ya’ni Ke < 1,0 bo‘lib, o‘lcham birligiga ega emas.
Daryo tarmoqlarining zichligini ifodalash uchun daryo tarmoqlarining zichlik koeffitsiyentidan foydalanamiz. Daryo tarmoqlarining zichlik koeffitsiyenti deb, bosh daryo va uning irmoqlari bilan birgalikdagi uzunliklari yig‘indisining shu daryo sistemasi joylashgan havza maydoniga bo‘lgan nisbatiga aytiladi, ya’ni:
,   F L i    
ifodada: L bosh daryo uzunligi,  irmoqlar uzunliklarining yig‘indisi, Fdaryo sistemasi joylashgan havza maydoni. Mazkur koeffitsiyent km/km2 o‘lcham birligida ifodalanadi. i 
Daryo tarmoqlarining zichligi havzaning iqlim sharoiti, relyefi, geologik tuzilishi kabi bir qancha tabiiy omillarga bog‘liqdir.