O’rta maxsus ta’lim vazirligi

Foydalaniluvchi xomashyo turiga ko’ra, sanoat korxonalari qazib chiqaruvchi va qayta ishlovchi korxonalarga taqsimlanadi.
Yil davomida ishlash muddatiga ko’ra, korxonalar mavsumiy va yil bo’yi faoliyat yurituvchilarga bo’linadi.
Hajmiga ko’ra, korxonalar yirik, o rta va kichik korxonalarga taqsimlanadi.
O’zbekiston Respublikasi qonunlariga asosan ishlab chiqarish tarmog’ida band bo’lga xodimlarning o’rtacha yillik soni 20 kishi bo’lgan, xizmat ko’rsatish va boshqa noishlab chiqarish tarmog’idagi xodimlarning o’rtacha yillik soni 10 kishi bo’lgan hamda ulgurji va chakana savdoda, umumiy ovqatlanish sohasida xodimlarning o’rtacha yillik soni 5 kishi bo’lgan korxonalar mikrofirmalar qatoriga kiritiladi. Engil va oziqq ovqat sanoatida 100 kishi, og’ir sanoatda, qurilish, qishloq xo’jaligi va boshqa ishlab chiqarish tarmoqlarida 50 kishi, ilmiy xizmat ko’rsatish, chakana savdo va boshqa noishlab chiqarish sohalarida 25 kishi ishlaydigan korxonalar kichik korxona hisoblanadi.
O’rta korxonalar qatoriga xodimlarning o’rtacha yillik soni kichik korxonalar uchun belgilangan miqdordan oshgan korxonalar kiradi.
Yirik korxonalar tarkibiga ishlovchilar soni 500 va undan ortiq kishini tashkil qiluvchi korxonalarni kiritish mumkin.
Ixtisoslashuv darajasiga ko ra, korxonalar ixtisoslashgan, universal va aralash korxonalarga bo’linadi. Ixtisoslashgan korxonalar qatoriga nomenklaturasi cheklangan mahsulotlar ishlab chiqaruvchi korxonalar, universal korxonalar qatoriga turli xil mahsulot ishlab chiqaruvchi korxonalar, aralash korxonalar tarkibiga esa ixtisoslashgan va universal korxonalar o’rtasidagi oraliq guruhni tashkil qiluvchi korxonalar kiritiladi.
Ishlab chiqarish jarayonini tashkil etish usullariga kora, korxonalar ishlab chiqarishning oqim, partiyali va donalab ishlab chiqarish usullari ustuvor turuvchi korxonalarga bo’linishi mumkin.
Ishlab chiqarishni mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish darajasiga ko ra, korxonalar to’liq va qisman avtomatlashtirilgan yoki mexanizatsiyalashtirilgan, qo’l-mashina va faqat qo’l mehnatiga asoslangan korxonalarga bo’linadi.
Xususiylashtirish va davlat tasarrufidan chiqarish jarayonlarini kengaytirish va chuqurlashtirish mamlakatimizda yangi tashkiliy-huquqiy turdagi - qo’shma, ijara, hissadorlik, xususiy, oilaviy, kooperativ va boshqa korxonalarning paydo bo’lishiga olib keldi.
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida xususiy mulk mulkchilik shaklining boshqa ko’rinishlari bilan bir qatorda daxlsizligi va davlat tomonidan muhofaza qilinishi belgilab qo’yilgan. Yangi qonunchilik hujjatlarida yangi iqtisodiy tushuncha - korxonaning tashkiliy- huquqiy shakli tushunchasi kiritilgan.
Korxonalarning qonun hujjatlari va boshqa xo’jalik huquqi me’yorlarida ko’zda tutilgan mulkchilik shakli, ishlab chiqarilayotgan mahsulot turi va hajmi, kapitalning shakllanishi, turli xil firmalararo uyushmalarga a’zo bo’lish usullari va olib boruvchi raqobatchilik kurashlari bilan farq qiluvchi faoliyat tavsifi va mazmuniga bog’liq bo’lgan tuzilmaviy tuzilishining usul va ko’rinishlari xo’jalik yuritishning tashkiliy-huquqiy shaklini ifodalaydi.