O‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti b. M. Saydumarov, N. M. Rizaeva

Aylanma moment metodi
. 
Usulning mohiyati shundan iboratki, 
jo„valar bo„chkasidagi aniq 
momentni va prokatlashdagi 
Р
kuchlanishni o„lchashdan iborat. O„lchovlar kontakt yuzasida uzluksiz 
aniq siljish mavjud bo„lganda amalga oshiriladi (ilgarilab ketish nolga 
teng). Bunday kinematik sharoitlar polosaning orqa tarangligi tufayli yoki 
cheklovli siqishni qo„llash bilan amalga oshiriladi.
Jo„vaning bochkasidagi aylanma momentni tashkil qiladi. 
, (19.9) 
Bu yerda 
T kuch yelkasining jo„vaning markaziga nisbati 0 
(19.1 rasm). 
(19.9) formuladan topamiz. 
. (19.10) 
Yetarli aniqlik bilan
ni qabul qilish mumkin, 
shunda olamiz: 

---

63
. (19.11) 
 
Ilgarilab ketish metodi
. 
Barqaror prokat jarayonida, kern izi metodi 
bilan S ilgarilab ketish kattaligi aniqlanadi, quyida Fink formulasiga 
o„zgarishlar kiritib, neytral burchak kattaligini aniqlaymiz 
√(
)
(19.12) 
Bundan tashqari ilgarilab ketishning qisqartirilgan formulasi ham 
qo„llanilgan.
√
(19.13) 
Agar 
bo„lsa, ko„plab tadqiqotlar shuni ko„rsatadiki, 
ilgarilab ketish usuli ingichka polosalarni prokatlash paytida ishqalanish 
koeffitsiyenti uchun yetarlicha ishonchli qiymatni beradi. 
Bosim usuli
. O„lchanadigan qiymat - bu 
P
prokatlash kuchi. 
Ishqalanish koeffitsiyentining ta‟rifining mohiyati shundan kelib chiqadiki, 
aylanuvchi bosim uchun nazariy formulalardan birida o„rnatiladigan 
ning shunday qiymati tanlanadiki u eksperimental va hisoblangan 
qiymatlarning mos kelishini ta‟minlaydi.
Shu 
tarzda 
qiymatining 
ishonchliligi 
ishlatilgan 
bosim 
formulasining to„g„riligiga va shuningdek, unga berilgan metall oqimi 
kuchini belgilash qanchalik to„g„ri ekanligiga bog„liq. Shu munosabat 
bilan shuni ta‟kidlash kerakki, barcha mavjud bosim formulalari ba‟zi 
taxminlar bilan olingan, ya‟ni to„laqonli aniq emas. Ingichka polosalarni 
prokatlashda, xususan, sovuq holda prokatlashda jo„valarning 
tekislanishini hisobga olish kerak bo„ladi, bu esa qo„shimcha xatolikni 
keltirib chiqaradi. Ba‟zi bir qiyinchiliklar barcha omillarni hisobga olgan 
holda metallning oquvchanlik nuqtasi qiymatini tanlash bilan taqdim 
etiladi (harorat, deformatsiya darajasi va tezligi, gidrostatik bosim va 
boshqalar). 
Shu tariqa, prokatlash nazariyasining zamonaviy holatida ham bosim 
usuli ishqalanish koeffitsiyenti ni taxminiy aniqlashda ishlatilishi mumkin.