O‘rta maxsus ta’lim vazirligi begzod Xodjayev, Abdushukur Choriyev, Zuxra Saliyeva

2.3. PEDAGOGIK TADQIQOTNING MAQSAD VA VAZIFALARI 
 
Tadqiqotning maqsadi – ilmiy izlanishning ideal (bashorat qilinayotgan) 
natijasi.
Ilmiy tadqiqotda maqsad muhim o‘rin tutadi. Amerikalik olim Jon Kxo 
“Har qanday faoliyatda aniq maqsad etmish foiz ijobatdir” deb yozadi. Ilmiy 
tadqiqot maqsadi izlanuvchining yaratuvchanlik tuyg‘usi, fanning dolzarb 
muammosi, mavzuga doir axborotlarni aniqlanganligi, ijodiy ilhom, ilmiy til, 
muammoni yechimini bashorat qila olish kabi imkoniyatlar asosida 
umumlashtiriladi. 
Tadqiqot maqsadi – bu ilmiy izlanishning prognozlashtirilgan (ideal) natijasi, 
metodologik triadaning tarkibiy qismlaridan biri: maqsad, vosita, natija. 
Pedagogik tadqiqot maqsadi umumiy ko‘rinishda yangi ilmiy-metodik 
mahsulni o‘zida aks ettirib, tadqiqot so‘nggida yuzaga chiqishi mumkin. 
Birinchi bo‘limda ta’kidlab o‘tilganidek, pedagogika ijtimoiy fan sifatida ikki 
asosiy vazifani bajaradi: ilmiy-nazariy va konstruktiv-texnik (me’yoriy). Pedagog-
tadqiqotchi ilmiy-nazariy funksiyani amalga oshirar ekan, u pedagogik voqelikni 
bor holaticha aks ettiradi: tashhis etadi, baholaydi, u yoki bu pedagogik vositalar, 
ta’lim modellarning samaradorligi yoki samarasining pastligini izohlaydi (empirik 
daraja); ta’lim-tarbiya, pedagogik voqelikning mohiyatini anglaydi (“nima 
mavjud?”); pedagogik qonuniyatlarni o‘rnatadi; ijtimoiy-madaniy o‘sish darajasini 
hisobga olgan holda ta’limning komponentlari, darajalari, sohalarini ilmiy nuqtai 
nazardan asoslaydi; fanlararo aloqadorlik asosida falsafa, yosh va pedagogik 
psixologiya, pedagogika va boshqa sohalarga oid bilimlarni integrallash vositasida 
yangi didaktik va tarbiyaviy tizimlarni asoslaydi (nazariy daraja). Lekin 
pedagogika, tabiiy fanlardan farqli o‘laroq nafaqat pedagogik voqelikni aks 
ettiradi, balki unga qaytadan o‘zgartirish kiritish vositalari(me’yorlar)ni ishlab 

---

104 
chiqadi. 
Konstruktiv-texnik funksiyani bajarish jarayonida tadqiqotchi “zarur 
bilimlar”ni, ya’ni pedagogik jarayonning natijaviyligini ta’minlovchi me’yoriy, 
ko‘rsatmali-tavsifiy (tamoyillar, usullar, shakllar, metodik qoidalar, tavsiyalar) 
bilimlarni qo‘lga kiritadi. 
U yoki bu darajada ilmiy-nazariy va me’yoriy funksiyani ko‘plab pedagogik 
tadqiqotlar bajaradi. Masalan, tadqiqot maqsadi quyidagicha shakllantirilgan: 
“ta’limning mazmunli komponenti sifatida shaxsiy tajribaning tabiatini aniqlash va 
uni ta’lim mazmuniga singdirish me’yorlarini ishlab chiqish” (A.V.Zelensova); 
“aniqlash” mazkur tadqiqotning ilmiy-nazariy, “ishlab chiqish” esa – me’yoriy 
funksiyasiga taalluqli. 
Tadqiqot vazifalari dissertatsiyaning istiqbolli rejasida, mazmun-
mundarijasida o‘z ifodasini topadi. 
Tadqiqotchining mutaxasisligi, qiziqishi, yaratuvchilik qobiliyati, ijodga 
intilishi aniq maqsadi va vazifasini belgilashda namoyon bo‘ladi. Tadqiqot 
boshlanishida qo‘yilgan maqsad, vazifa qo‘lami kam bo‘lsada, izlanish jarayonida 
ko‘proq yutuqlarga erishi, yangi konsepsiyalar yaratilishi, qonuniyatlar ochilishi 
tajribalarga ega bo‘lish mumkin.
Tadqiqot maqsadi, vazifalarda o‘rganayotgan voqelik, predmet, uning tarkibi, 
mohiyati, boshqa voqea-hodisalar bilan bog‘liqligi, umumiy qonunityalar, nazariy 
asoslari, ijtimoiy-iqtisodiy imkoniyatlarni; mavjud shart-sharoit asosida tadqiqot 
obyekti va predmetini aniqlash; ilmiy izlanish metodlarini tanlash, kuzatish olib 
borish, tajribalar o‘tkazishdan; amaliyotga joriy etish, tavsiyalar ishlab chiqish 
ifodalanadi, belgilanadi.