O‘rтa maxsus, kasb-hunar тa’limi markazi

170-mashq. Matnni ko‘chirib oling. Qo‘shimchalarning aytilishi va yozilishiga diqqat qiling.

O‘g‘lim! Farzandingni bir ishni boshlashdan oldin «Bismillahir Rohmanir Rohiym» deb aytishga o‘rgat. Shuningdek, ovqatlanishdan oldin ham. Bola ichi bo‘sh chelakka o‘xshaydi. Nima quysang — go‘zal narsani ham, yomon narsani ham oladi. Ayni o‘rganadigan payti uni o‘z holiga tashlab qo‘yma, chunki parvarishsiz daraxtning mevasi bemaza bo‘lur.

Bolaga ovqatlanish odobini o‘rgat. Luqmani katta olmaslikni, shosh­masdan, yaxshilab chaynab, keyin yutishni, qorni to‘yib yemaslikni, suv va havo uchun ham joy qoldirishni, ovqatdan oldin va keyin qo‘lni yuvishni, tanovul qilib bo‘lgach, Allohga hamd aytishni va shuning kabi fazilatlarni ta’lim ber. Qobiliyati va singdirishiga qarab zamonaviy texnikadan o‘rgat.
(Bobolarning o‘gitlaridan)


Savollar

1. So‘zning asos qismi deb nimaga aytiladi?

2. Qo‘shimchalar deb nimaga aytiladi?
3. Qo‘shimchalar qanday turlarga bo‘linib ketadi?


30-dars. Ko‘MAKCHI MORFEMALAR (Qo‘SHIMCHALAR)


Darsning maqsadi:
a) ilmiy maqsad: o‘quvchilarning ongida qo‘shimchalar va ularning turlari yuzasidan bilim va malakalar hosil qilish;
b) o‘quvchilarni o‘zidan kattalarni hurmat qilish, ustozlarni e’zozlash ruhida tarbiyalash.


Topshiriq. Berilgan so‘zlarda takrorlanuvchi qismlarni toping va bu so‘zlardagi ma’no bog‘lanishini aniqlang: tosh—toshloq, boy—boyi, paxta—paxtazor, paxtakor, paxtachi, temir—temirchi, qora—qoray, suv—suvla, suvchi.

Jamiyatning tarixiy taraqqiyoti davomida yangi-yangi tushunchalar paydo bo‘ladi. Bu yangi tushunchalarning har biri alohida-alohida so‘zlar bilan ifodalanganda edi, so‘zlarning soni cheksiz ravishda ko‘payib ketgan va ularni xotirada saqlash imkoniyati yo‘qolgan, natijada tilimiz aloqa vositasi sifatida yaroqsiz holga kelib qolgan bo‘lardi.

Tilning imkoniyatlari shu darajada boyki, oz vositalar bilan cheksiz tushunchalarni, xilma-xil axborotlarni ifodalash mumkin.
Yangi-yangi tushunchalarni ifodalashda ilgari tilimizda mavjud bo‘lgan so‘zlarga ko‘makchi morfemalarni qo‘shib, yangi so‘z hosil qilish usuli keng qo‘llaniladi. Ana shunday usul bilan yangi so‘z hosil qilish so‘z yasalishi sanaladi.