O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

i
C
n
i
n
i
n
i
F
F
F
M
M
M
JG
JG
JG
}
(1.33)

---

32
2-h o l . Tekislikda yotuvchi ixtiyoriy kuchlarning shu tekislikda yotuvchi
ixtiyoriy ikki nuqtasiga nisbatan momentlarining algebraik yig‘indilari va mazkur
nuqtalardan o‘tuvchi o‘qqa perpendikular bo‘lmagan o‘qdagi proyeksiyalarining
yig‘indisi alohida-alohida nolga teng bo‘lsa, bunday kuchlar tizimi muvozanatda
bo‘ladi:
( )
( )
( )
1
1
1
0
0
0
=
=
=
=
∑
=
∑
=
∑







i
i
A
i
B
n
i
n
i
n
i
F
F
X
M
M
JG
JG
1.16-§. To‘sinlar va ularning tayanchlari
Har qanday to‘sin* uch xil tayanchda yotadi.
1. 
Sharnirli-qo
‘
zg
‘
aluvchan tayanch
(1.29-shakl, a). Bu xildagi tayanch
to‘sin uchining gorizontal ko‘chishiga va ko‘ndalang kesimining aylanishiga qarshilik
ko‘rsatmaydi.
Sharnirli-qo‘zg‘aluvchan tayanchning sxematik tasviri 1.29-shakl, 
b
da
ko‘rsatilgan. Bunday tayanchning reaksiyasi 
R
tayanch bog‘lanishi bo‘ylab yoki
g‘ildiraklarning tayanch tekisligiga tik yo‘nalgan bo‘ladi.
(1.34)
*) To‘sin haqida ikkinchi bo‘limda kengroq ma’lumotlar berilgan.
1.29- sh a k l
To‘sin
Qo‘zg‘aluvchan
tayanch
Tayanch
bog‘lanish
To‘sin
b
)
R

---

33
1.30- sh a k l
Qo‘zg‘almas-sharnirli tayanchlarda 
H
gorizontal va
R
vertikal tashkil
etuvchilarga ajraluvchi tayanch reaksiyalari hosil bo‘ladi.
3.
Qistirib mahkamlangan tayanch
(1.31-shakl, a). Bu xildagi tayanch unga
tutashtirilgan to‘sin kesimining to‘g‘ri chiziqli va burchakli ko‘chishlariga yo‘l
qo‘ymaydi. Bu tayanchning sxematik tasviri 1.31-shakl, b da ko‘rsatilgan.
2.
Sharnirli qo‘zg‘almas tayanch
(1.30-shakl, a). Bu tayanch nuqtasiga
tegishli kesimning erkin aylanishiga imkon bersa-da, lekin to‘sin uchining hech
qanday chiziqli ko‘chishiga yo‘l qo‘ymaydi.
Bu tayanchning sxematik tarzdagi ko‘rinishi to‘sin bilan sharnir vositasida
tutashtirilgan ikkita sterjendan iborat (1.30-shakl, b).
1.31- sh a k l
Qistirib mahkamlangan tayanchning tayanch reaksiyalari gorizontal 
H
va
vertikal 
R
kuchlardan hamda reaktiv moment 
m
dan iborat bo‘ladi.
Odatda, tayanch reaksiyalari statikaning muvozanat tenglamalari yordamida
aniqlanadigan to‘sinlar statik aniq to‘sinlar deyiladi.
Statik aniq to‘sinlarga quyidagilar misol bo‘ladi:
a) konsol — bir uchi bilan qistirib mahkamlangan to‘sin (1.32-shakl, a);
b) ikki tayanchli oddiy to‘sin (1.32-shakl, b);
b
)
a
)
To‘sin
a
)
b
)
To‘sin
Qo‘zg‘almas
tayanch
Tayanch
bog‘lanish
To‘sin
H
R
m
2 — Texnik mexanika

---

34
1.33- sh a k l
IV bobga oid masalalar
d
)
b
)
a
)
1.32- sh a k l
c) ikki tayanchli konsol uchli to‘sin (1.32-shakl, d).
Tayanch reaksiyalari statikaning muvozanat tenglamalari yordamida
aniqlanmaydigan to‘sinlar 
statik aniqmas to‘sinlar
deyiladi. Bunga misol qilib
1.33-shakldagi tutash to‘sinni keltirish mumkin, chunki u 6 ta (A tayanchda 3
ta va 
B, C,
D 
tayanchlarda bittadan) noma’lum tayanch reaksiyalariga egadir.
Materiallar qarshiligi to‘la kursida statik aniqmas to‘sinlarni hisoblash bayon
etilgan.
1.5-masala. 
AB richagning o‘ng
uchiga qo‘zg‘almas blok orqali G
yuk osilgan (1.34-shakl, a).
Agar richagga qo‘yilgan kuchlar
(F=10kN) ma’lum bo‘lsa, G
yukning qanday qiymatida richag
o‘zining gorizontal holatdagi
muvozanatini saqlaydi.
1.34-sh a k l
b
)
a
)
4F
F
4F
F
A
0,4
)
)
/2
A
G
—
G
B

---

35
Yec h i s h .
Masalaning mohiyatidan kelib chiqib (blokdagi ishqalanish e’tiborga olinmaydi),
richakka ta’sir etuvchi kuchlarni chizmada ko‘rsatamiz (1.34-shakl, b).
Barcha kuchlardan A nuqtaga nisbatan mamentlar tenglamasini tuzamiz:
( )
=0;
×0,5 +4 ×0,4 – · =0
∑