O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

i
n
M
i
=
∑
=
(1.17)
III bobga oid masala
1.4-masala.
Tekislikdagi jismga uchta juft ta’sir etmoqda (1.23-shakl). 1.1-
jadvalda juftlarni tashkil etuvchi kuchning va juftning yelkasi berilgan. Uchta
nuqtaga teng kuchli (ekvivalent) bo‘lgan natijaviy juftni aniqlang.
1.21- sh a k l
1.22- sh a k l
a
)
b
)

---

24
Tekshirish uchun savol va topshiriqlar
1. Kuchlarning nuqtaga nisbatan momentini ta’riflang va uning
formulasini yozing.
2. Kuch yelkasi nima?
3. Kuch momentining ishoralar qoidasini izohlang.
4. Kuch momenti qanday xossalarga ega?
5. Kuchning o‘qqa nisbatan momenti qanday aniqlanadi?
6. Juft kuch nima?
7. «Parma» qoidasining mohiyatini tushuntiring.
8. Tekislikdagi juftlarning muvozanati qanday ifodalanadi?
Demak, (1.16) ga asosan, natijaviy juft
3
1
2
3
1
4 9 12 7
i
i
M
M M M M
=
=
= + + = − + =
∑
kN.m ga teng bo‘ladi.
1.1-j a d v a l
Juftlar
Juftni tashkil etuvchi kuchlar,
Juftning yelkasi h,
kN
m
( )
1
1
,
′
F F
JJG
JJG
5
0,8
(
)
2
2
,
′
F F
JJG
JJG
6
1,5
( )
3
3
,
′
F F
JJG
JJG
12
1,0
1.23- sh a k l
Yechish.
Chizmadan ko‘rinib turibdiki, birinchi va
uchinchi juftlar jismni soat milining harakat
yo‘nalishi bo‘yicha, ikkinchi juft esa aksincha,
harakat yo‘nalishiga teskari aylantirmoqda.
Shuning uchun juftning momenti
Ì
1
= F
1
h
1
= 5·0,8=4
Ì
2
=
−
F
2
h
2
=
−
6 ·1,5 =
−
9
Ì
3
=F
3
h
3
=12·1,0=12
ko‘rinishda hisoblanadi.

---

25
1.24 - sh a k l
IV
Fazodagi kuchlar tizimi
1.11-§. Umumiy mulohazalar
Ta’sir chiziqlari fazoda ixtiyoriy joylashgan kuchlar tizimiga fazodagi kuchlar
tizimi deyiladi.
1804-yilda fransuz olimi Lui Puanso (1777—1859) taklif etgan lemma asosida
fazoviy kuchlar tizimi sodda holga keltirilgach, ular ta’siridagi jismlarning
muvozanat holati va harakati o‘rganiladi.
Bu lemma kuchning jismga ta’sirini o‘zgartirmasdan, uni o‘ziga parallel
ravishda bir nuqtadan ikkinchi nuqtaga keltirish haqida bo‘lib, quyidagicha
ta’riflanadi (isbotsiz):
jismning istalgan nuqtasiga qo‘yilgan kuch jismdan olingan ixtiyoriy keltirish
markaziga qo‘yilgan aynan shunday kuchga va momenti berilgan kuchning
keltirish markazi O nuqtaga nisbatan momentiga teng juft kuchga teng kuchli
(ekvivalent) bo‘ladi
(1.24-shakl, a, b).
b
)
a
)
1.12-§. Fazoda ixtiyoriy joylashgan kuchlarni
bir nuqtaga keltirish
Teorema:
fazoda ixtiyoriy joylashgan kuchlar tizimini istalgan markazga
keltirish natijasida mazkur kuchlar tizimi keltirish markaziga qo‘yilgan bosh
vektor R ga teng bitta kuch va bosh momenti M ga teng bo‘lgan juft kuch
bilan almashtiriladi.
IV
BOB

---

26
Isbot:
Jismning 
À
1
, 
À
2
,...
À
n
nuqtalariga fazoda ixtiyoriy yo‘nalgan 
F
1
, F
2
..., 
F
n
kuchlar tizimi ta’sir etsin.
Aytaylik, biz tekshirayotgan holda n = 3 bo‘lsin (1.25-shakl, a).
Ixtiyoriy O nuqtani keltirish markazi sifatida tanlaymiz. Har bir kuch va O
nuqta orqali 
1
2
3
,
,
,...,