O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

F
JG
ning
momenti quyidagiga teng:
( )
1
1
z
M F
F a
=
⋅
JJG
(
a
)
↑
z

---

22
Bu yerda, 
à
— kuch yelkasi (O nuqtadan kuchning gorizontal tashkil
etuvchisi
1
F
JG
ning ta’sir chizig‘iga tushirilgan perpendikular kesma).
Shunday qilib, 
kuchning biror o‘qqa nisbatan momenti deb, uning shu
o‘qqa perpendikular tekislikdagi proyeksiyasining o‘q bilan tekislik kesishgan
nuqtasiga nisbatan olingan momentiga aytiladi.
Ta’rifga ko‘ra
( )
( )
0
1
=
z
M F
M F
JG
JJG
(
b
)
yoki umumlashtirib
( )
1
± ⋅
=
z
F a
M F
JG
(1.14)
Kuchning o‘qqa nisbatan momenti skalyar miqdor bo‘lib, o‘qning musbat
yo‘nalishidan qaraganda kuchning o‘qqa perpendikular tekislikdagi proeksiyasi
jismni soat mili aylanadigan tomonga aylantirishga intilsa moment musbat,
aksincha, manfiy ishora bilan olinadi.
1.10-§. Juft kuch, juft kuchning momenti.
Tekislikdagi juft kuchlarning muvozanati
Moduli teng, ta’sir chiziqlari bir to‘g‘ri chiziqda yotmaydigan, parallel va
qarama-qarshi yo‘nalgan ikki kuch 
juft kuch
(qisqacha juft) deb ataladi (1.20-
shakl).
Juft 
(
)
1
2
,
F
F
JJG JJG
ko‘rinishda belgilanadi.
Juft tashkil etuvchi kuchlarning ta’sir chiziqlari orasidagi eng qisqa masofa
juftning yelkasi
deyiladi va h bilan belgilanadi. Juft yotgan tekislik juftning ta’sir
tekisligi deyiladi.
Juftni bitta kuch bilan almashtirish yoki muvozanatlash mumkin emas,
ya’ni juft teng ta’sir etuvchiga ega bo‘lmaydi. Shu sababli faqat juft ta’siridagi
jism ilgarilanma harakat qila olmasdan aylanma harakatga keladi.
Juftning momenti
deb, mos ishora bilan olingan
juft tashkil etuvchilaridan birining modulini juft
yelkasiga ko‘paytmasiga teng bo‘lgan kattalikka aytiladi
va quyidagicha aniqlanadi:
M
= 
±
F
1
· 
h
= 
±
F
2
· 
h
(1.15)
Juft jismni soat milining aylanishi bo‘yicha
aylantirishga intilsa uning momenti musbat va
aksincha, manfiy bo‘ladi.
1.20- sh a k l

---

23
Juftning aylantiruvchi ta’siri juftning
kuchlari miqdoriga hamda ular orasidagi
masofaga bog‘liq ekanligini tiskga
mahkamlangan rezba ochish jarayonida
osongina tushunish mumkin (1.21-shakl).
Juft momenti vektor kattalik bo‘lib,
uning yo‘nalishini «parma» qoidasi bilan
aniqlash mumkin: 
parma dastasini juftni
tashkil etuvchi kuchlar yo‘nalishida,
juftning ta’sir tekisligi bo‘ylab
aylantirganda parmaning ilgarilanma
harakatiga qarab juftning momenti
musbat yoki manfiy ishorali bo‘ladi
, degan
xulosaga kelish mumkin (1.22-shakl, a,b).
Statikaning to‘la kursida:
a) juftni o‘zining ta’sir tekisligida yoki
unga parallel tekislikda ixtiyoriy holatga ko‘chirish mumkin bo‘lganidan, juft
momenti vektorini jismning ixtiyoriy nuqtasiga qo‘yish mumkinligi;
b) bir tekislikda yotuvchi juftlar tizimi bitta juftga teng kuchli (ekvivalent)
bo‘lib, uning momenti berilgan juftlar momentlarining algebraik yig‘indisiga
tengligi, ya’ni
1
2
3
0
1
n
i
n
M
M
M
M
M
M
i
=
+
+
+ ⋅⋅⋅ +
=
=
∑
=
(1.16)
ekanligi isbotlangan.
Oxirgi ifodadan tekislikdagi juftlar tizimi muvozanatda bo‘lishi uchun berilgan
juftlar momentlarining algebraik yig‘indisi nolga teng bo‘lishi zarur va yetarli
ekanligi kelib chiqadi:
0
1