O‘rтa maxsus, kasb-hunar тa’limi markazi

Ko‘chirma gaplarda tinish belgilarining ishlatilishi


1-topshiriq. Muallif gapi oldin, ko‘chirma gap keyin kelgan ikkita ko‘chirma gapli qo‘shma gap topib, qanday tinish belgilardan foydalanganingizni ayting.
2-topshiriq. Qo‘lingizda mavjud bo‘lgan badiiy asarning bir sahifasida nechta ko‘chirma gapli qo‘shma gap borligini aniqlang va tinish belgilarining qo‘yilish sabablarini tushun­tiring.

Ko‘chirma gap bilan muallif gapi turlicha o‘rinlashish xusu­siyatiga ega. Ularning o‘rinlashish tartibini quyidagicha ko‘rsatish mumkin:

1. Muallif gapi (MG)+ko‘chirma gap (KG):
Xalqimiz deydi: «Sabr tagi — sariq oltin».
Guli dedi: «G‘azaldin bahr olmag‘ay kim?» (Uyg‘un) Bunday vaqtda muallif gapidan so‘ng ikki nuqta qo‘yiladi, ko‘chirma gap qo‘shtirnoq ichiga olinib, bosh harf bilan boshlanadi.
Ko‘chirma gap oxiriga, agar u darak va buyruq gap bo‘lsa, nuq­ta; so‘roq gap bo‘lsa, undov belgisi qo‘yilib, qo‘shtirnoq yopiladi.
1. KG+MG: «Тo‘g‘ri, qoloqdan cho‘loq yaxshi», dedi qovog‘ini solib Dilshod. (Oybek)
«Nega xat-pat, telegramma yubormadingiz? — dedi Jo‘ra. (Oybek)
2. KG+MG+KG: «Endi hamisha xonadon sohibining gapiga quloq solgaysiz, — dedi Bibixonim kelinga, — aytganlarini so‘zsiz bajargaysiz». (P. Qodirov)
Bunday vaqtda ko‘chirma gap qo‘shtirnoq ichidan bosh harf bilan boshlanadi. Muallif gapi bilan ko‘chirma gapning uzilgan joyi vergul va tire bilan ajratiladi. Muallif gapidan so‘ng ko‘chirma gapning qolgan qismi nuqta va tire yoki vergul va tire bilan davom etadi.
Uning sxemasi quyidagicha:
«KG..., – MG, – KG». Yoki: «KG , – MG, – KG»
3. MG: «KG», MG.
Qaynonasi Bibixonim: «Bu in’omning teran ma’nosi bor», — dedi sirg‘alarni kelinining qulog‘iga taqib qo‘yar ekan. (P. Qodirov)
Bunday vaqtda muallif gapidan so‘ng ikki nuqta qo‘yiladi, ko‘chirma gap qo‘shtirnoq ichidan bosh harf bilan boshlanadi. Ko‘chirma gap oxiri qo‘shtirnoq bilan yopiladi va muallif gapining davomi ko‘chirma gapdan vergul va tire bilan ajratilgan holda kichik harf bilan boshlanadi. Uning sxemasi quyidagicha: KG: «MG», – KG.
O‘ylang: Ko‘chirma gaplarda tinish belgilari nima uchun kerak?
Berilgan maqolning ma’nosini izohlang, uni ko‘chirma gapli qo‘shma gapga aylantiring. Unda muallif gapi keyin kelsin.
Qayrag‘och qalin bo‘lsa, yomg‘ir o‘tmas,
Og‘a-ini totuv bo‘lsa, xo‘rlik yetmas.