O`rta maxsus, kasb hunar ta'limi markazi Samarqand kompyutеr tеxnologiyalari va gidromеlioratsiya kollеji diplom ishi mavzu: «mbbtda xodimlar ish haqini xisoblash dasturini tuzish»

4 — rayem. SQL so’rovning kalit so’zlari.

SELECT bazaviy so’rovi.

Bir nechta SQL so’rovlarni ko’ramiz. Axborotlarni Books (kitoblar) ma’lumotlar bazasidan olamiz-SQL so’rovlari ma’lumotlar bazasidan axborotlarni bitta yoki bir nechta jadvalllardan tanlaydi.Buning uchun SELECT so’rovi(operatori) ishlatiladi. SELECT operatorining eng oddiy ko’rinishi kuyidagicha:

SELECT *FROM tablename

Bu yerda yulduzcha (*) jadvaldan, kaysi jadval tanlanayotganligini

kursatadi.

Tablename — jadval nomini kursatadi.

Masalan, Authors jadvalining xammasini tanlash uchun (ya’ni umumiy)

kuyidagilarni ishlating:

SELECT *FROM Authors

Agar mao’ydonlarni tanlash kerak bo’lsa yulduzcha maydon nomi ruyxati bilan almashtiramiz.

Masalan fakaft maydonlarni tanlash kerak bo’lsa aithor ID va last Name larni xamma satrlar uchun Authors jadvaliga ushbu so’rovni ishlatamiz.

SELECT author ID, last Name FROM Authors

Ya’ni bu so’rovda Authors jadvalida author ID va last Name maydonlari so’raliyapti: (5 — rayem).

Author ID	Last Name	Author ID	Last Name
1	Zokirov	9	Zlatkina
2	kurbonov	10	Makfi
3	Zoxidov	11	Xurramov
4	Asrorov	12	Voxidov
5	Azimov	13	Axmedov
6	Salimov	14	Saidov
7	Braydo	15	Azizboyev
8	Deytel	16	Xotamov

5 -rasm.

Authors jadvalida Author ID va last Name maydoni.

WHERE jumlasi.

Kup xollarda malumotlar bazasidan yozuvlar izlanadi. SELECT so’rovning o’ta oddiy formasining saylov kriteriyasi kuyidagicha.

SELECT field Name 1, filed Name 2,D

FROM table Name WHERE

Masalan. Titles jadvalidagi title, editon Number, copy right maydon belgisi chikarish vakti muxarirlarning 1999 yildan keyin chikargan kitoblarini chikarmokchi bo’lsak kuyidagi so’rovni ishlatamiz.

SELECT title, editon Number, copyright

FROM Titles

WHERE copy right 1999

Ya’ni bu yerda Titles jadvalidan title, edition Number va yeru righte

maydonlariga 1999 yildan keyin chikarilgan kitoblar majmuasi.

title	Edition Number	Copyright
Internet va WWW asoslari	2	2001
Visual Basic. NET	4	2002
Informatika asoslari	3	2002
Delphi 7.0 da dasturlash	1	2002
Dasturlash (Paskal) asoslari	1	2000

Windows XP -operasion tizimi	2	2002
Ofis texnikasi	4	2001
Basic dasturlash tili	1	2000

6 —rasm.

Titles jadvalidan 1999 yildan keyin chop qilingan kitoblar.

WHERE jumlasining shartlari o’zida Like, <, >, <=, >=, =,

operatorlarini saqlaydi.

Like operatori shablonlardan izlash uchun ishlatiladi va u bilan birga «yulduzcha» va so’roq belgisi ishlatiladi.

Masalan navbatdagi surov o’zida xamma muxarirlar yozuvi va familiyasi "A" xarfidan boshlanganligi kiritilgan:

SELECT author ID, first Name, last WHERE last Name LIKE A

Ko’rsatilgan surov Authers jadvalidan 4 —ta muxarirning nomi va familiyasini chiqarib beradi chunki bizning malumotlar bazamizda 4 —ta muxarir familiyasi A xarfidan boshlangan.

Author ID	First Name	Last Name
4	Abduqaxxor	Asrorov
5	qodir	Azimov
13	Xakim	Axmedov
15	Fozil	Azizboyev

7 — rasm. Auther jadvalidagi familiyasi A xarfidan boshlangan muxarirlar.

Shablon satrining o’zida so’roq belgisi satr izlashga o’tadi. Masalan: quyidagi jadvadda muxarirlarning ichidan familiyasining ikkinchi xarfi O xarfidan boshlanganini ko’ramiz:

SELECT author ID, first Name, last Name FROM Authers WHERE last Name LIKE "()*" SELECT author ID, first Name, last Name FROM authors

WHERE last Name LIKE "20*"

Bu so’rovdan keyin quyidagi xolatni ko’rishimiz mumkin.

Author ID	First Name	Last Name
1	Adxam	Zokirov
12	Abror	Voxidov
16	Donyor	Xotamov

8 —rasm.Authers jadvalida 3 —ta muxarirlar familiyasining 2 —nchi xarfi O dan iborat.

ORDERBY jumlasi.

ORDERBY jumlasi yordamida natijalar so’rovi kamayish va ko’payish tartibida yozilishi mumkin. ORDERBY ning umumiy ko’rinishi kuyidagicha: SELECT field Name 1, field Name 2,... FROM table Name ORDERBY field SELECT field Namel, field Name 2,... FROM table Name ORDER BY field DESK

Bu yerda ASC ko’tarilish tartibini DESK bulsa pasayish va field maydoni ifodalaydi.

Masalan muxarirlar familiyasini ko’tarilish tartibida ko’ysak, unda kuyidagi so’rovni ishlatamiz: SELECT author ID, first Name, last Name FROM authers ORDER BY last Name ASC

Shuni ko’rish mumkinki ingliz alifbosi asosida ko’tarilishni ko’rishimiz mumkin (ASC familiyasi bo’yicha ko’tarilyapti:)

Author ID	firstName	Last Name
1	Adham	Zokirov
2	Obid	Qurbonov
5	Qodir	Azimov
6	Sharofiddin	Salimov
8	Xervu	Deytel
9	Mariya	Zlatkina
10	Devid	Makfi
12	Abror	Vohidov
14	Sodiq	Saidov
15	Fozil	Azizboyev
16	Donyor	Hotamov

9 —rasm. Auther jadvalidan muxarirlar nomlarining alfavit pastidan ko’tarilishi.

Agar biz muxarirlar familiyasini pasayish tartibida yozmokchi bo’lsak unda keyingi so’rovni ishlatamiz:

SELECT author ID, first Name, last Name FROM authers

ORDER BY last Name DESC

ORDER BY bir nechta maydonlardagi yozuvlarni tartiblashi mumkin.

Bunday so’rovlar kuyidagi ko’rinishga ega:

ORDER BY field 1 sorting order,field 2 sorting order,

Sorting Order bu yerda ASC va DESC ni kabul kilishi mumkin:

Aurthor ID	First Name	Last Name
1	Adham	Zokirov
2	Obid	Qurbonov
6	Sharoffiddin	Salimov
7	Maykl	Braydo
9	Mariya	Zladkina
10	Devid	Makfi
12	Abror	Vohidov
15	Fozil	Azizboyev
16	Doniyor	Hotamov

10 —rasm .Pasayish tatibida.

Surovni ishlatishingizdan keyin Author jadvalini o’z xoliga keltirmoqchi bo’lsak quyidagi surovni ishlatamiz:

SELEST author ID,firstName,last Name FROM Authors

ORDER BY last Name, FirstName

Agar birorta muxarirlarning familiyasi bir xil bulsa, ismlari turlicha bulsa u xolda uni oti bo’yicha ajratadi. (tartiblaidi, 11 — rasm).

Author ID	First Name	Last Name
15	Fozil	Azizboyev
5	Qodir	Azimov
8	Xervi	Deytel
16	Doniyor	Hotamov
10	Devid	Makfi
11	O'ktam	Xurramov
2	Obid	Ourbonov
14	Sodiq	Saidov
6	Sharoffiddin	Solimov
12	Abror	Vohidov
9	Mariya	Zladkina
1	Adham	Zokirov

11 — rasm.

Authors jadvalidagi LastName va FirstName maydonlarining

Tartiblanishi WHERE va ORDER BY jumlalari bitta surovda joylashtirilishi mumkin:

SELECT isbn, title, edition Number, copyright, pricl.

FROM titles

WHERE title

LIKE '* asoslari' ORDER BY title ASC

Kitobning ISBN nomeri ,nomi, ruxsat berish vakti va xar bir kitobning narxi, Titles jadvalidagi va nomlanishi va "asoslari" so’zi bilan tugallangan natijalar so’rovi kuyida keltirilgan:

Isbn	title	Edit Numb	Copy right	Price
05473	Internet va WWW asoslari	4	2001	12000s
05697	Informatika asoslari	1	2002	14000s
05797	Dasturlash asoslari	2	2000	7835s

12 —racm. Titles jadvalidan "asoslari" so’zi bilan tugallangan kitoblar nomi.

• INSERT -operatori

INSERT operatori yerdamida jadvalda yangi yezuvni yoki yezuvlarni ko’yish

mumkin: INSERT operatorining umumiy ko’rinishi kuydagicha:

INSERT INTO (table(fieldl,field2,field Name N)

Values (Value 1, value2, valueN)

Bu yerda table Name— jadval nomi jadval nomidan keyin maydonlar

ro’yxati joylashgan va bu kalit so’zdan keyingi Value 1_F...ValueN yozuvlar

to’plami. Quyidagi amalni bajarib ko’ramiz.

INSERT INTOAuthors (first Name, last Name)

VALUES(Sue, Smith)

Authors jadvaliga yozuvlari joylashtirayapti. Birinchi satrda INSERT

aperatori firstName va last Name maydonlari uchun ishlayotgan

ko’rsatilmokda. Aythors jadvaliga Sue Smith degan yezuvlarni ishlatamiz.

Author ID	First Name		Last Name
1	Adham		Azimov
2	Obid		Solimov
3	Abduqahhor		Braydo
4	Donyor		Deytel
5	Qodir		Zlatkina
6	Abror		Makfi
7			Xurramov
8	Xervi		Vohidov
9	Mariya		Axmedov
10	Devid		Saidov
11	Davron		Azizboyev
12	Abror		Smith
13	Hakim		Zokirov
14	Sodiq	Qurbonov
15	Fozil	Asrorov
16	Sue	Hotamov

• DELETE operatorы

DELETE operatorы yerdamida malumotlarni jadvaldan o’chirish mumkin.

DELETE operatorining umumiy ko’rinishi kuyidagicha:

DELETE FROM table Name WHERE criteria

Bu yerda table Name jadval nomi,shu jadvaldan yozuvni o’chiradi.

WHERE jumlasi kriteriya beriliyapti va kaysi yozuvlar o’chirilishini

ko’rsatiyapti.

Masalan:

DELETE FROM Authors WHERE LastName -smith' AND Firstname — 'Sue'

Bu yerda Authors jadvalidan Sue Smith yozuvini o’chiryapdi.

14 — rasmda Authors jadvaliga DELETE

ishlatilganingizdan keyingi xolat:

operatorini

Authort ID	FistName	LastName
1	Adham	Zokirov
2	Obid	Qurbonov
3	Abduqahhor	Asrorov
4	Donyor	Hotamov
5	Qodir	Azimov
6	Abror	Slimov
7	Maykl	Braydo
8	Xervi	Deytel
9	Mariya	Zlatkina
10	Devid	Makfi
I	Davron	Xurramov
12	Abror	Vohidov
13	Hakim	Axmedov
14	Sodiq	Saidov
15	Fozil	Azizboyev

14 —rasm.DELETE —ni ishlatganimizdan keyingi xolat. • UPDATE-operatori

UPDATE operatori jadvalidagi ma’lumotlarni

modifikatsiya(almashtiradi,uzgartiradi) kiladi. UPDATE operatorining umumiy ko’rinishi kuydagicha:

UPDATE table name

SET field Name - Value 1 .firld

Name2— Value2.....fieldname N —Value N

WHERE criteria

Bu yerda table name —jadval nomi, jadval nomidapn keyingi SET kalit so’zi va undan keyingi fieldname — Value keltirilgan. Masalan, UPDATE operatori: UPDATE Authors

SET lastName - "Jones" WHERE lastname-¹ Smith' AND Firstname — 'Sue'

Authors javalidagi yozuvlarni o’zgartirada.Bu operator lastName maydonidagi "Smith'ypHnra "Jones" ni o’zgartiradiyu

Quydagi jadvalda UPDATE operatorini ishlatishimizdan keyingi xolat.

Author ID	First Name	Last Name
1	Adham	Azimov
2	Obid	Solimov
3	Abduqahhor	Braydo
4	Donyor	Deytel
5	Qodir	Zlatkina
6	Abror	Makfi
7		Xurramov
8	Xervi	Vohidov
9	Mariya	Axmedov
10	Devid	Saidov
I	Davron	Azizboyev
12	Abror	Smith
13	Hakim	Zokirov
14	Sodiq	Qurbonov
15	Fozil	Asrorov
16	Sue	Jones

• ADO.NET —obyekt modeli

ADO.NET obyekt modeli API bilan ishlaydigan va ma’lumotlar ba’zasi tizimini dasturlar yo’li bilan ishlashga chakiradi.

ADO.NET,NET texnologiyasi uchun yaratilgan bulib, u AktivexData Objests (ADO) ko’rinishda bo’lib u Microsoft firmasi tomonidan ishlab chikarilgan bo’lib Component object Model (Com) texnalogiyasi asosida ishlaydi. ADO.NETHHHr asosiy tashkil etuvchilari

System.Data,System.data oleDb va System Data.SQL Client. System Data — 6y ADO.NET API uchun nomlar ildizi deyladi.

System.Data.Ole Db— ishlash uchun turlicha ma’lumotlar to’plami va System.Data.SQL Client — Microsoft SQL Server 2000 ma’lumotlar ba’zasi bilan ishlaydi.

System. Data.Ole Db —ishlash uchun xar xil ma’lumotlar turi Data Table elementlar to’plamidan iborat va bu Data Table o’rtasidagi alokani ma’lumotlar KEShi (Cfshe) — bu shunday ma’lumotlar to’plamiki uni

dastur vaktincha lokal xotiraga joylashtirib qo’yadi.

Data Set elementining strukturasi relyasion ma’lumotlar bazasini o’zida saqlaydi.

Data Set ning ishlatilishi shunga borib takaladiki u boglangan (disconnekted) va bu dastur uzoq vaqtlik ma’lumotlar to’plamini Data Set ma’lumotlari bilan bog’laydi. Dastur fakat Data Set elementining bajarish vaktida ma’lumotlar to’plami bilan boglanadi va xar kanday

o’zgartirishlarni Data Set ga saqlaydi.Dastur ma’lumotlar to’plami bilan borlanish uchun aktiv alokani talab etmaydi.