O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi m. Yo‘ldoshev, SÍ. Mamatqulov, F. Yo‘ldoshev iqtisodiyot nazariyasi

9.4. Narxning shakllanishiga ta’sir etuvchi omillar
Bozorda talab xaridorning sotib olish imkoni va didiga bog‘liq
bo‘lib, o‘zgarib turadi. Xaridorning imkoniyatlari ham cheklangan
bo‘ladi. Hatto xaridorning didi, qanday tovarni tanlashi, shu tovarni
olish yoki olmasligi ham uning puli, imkoniyatiga bog‘liq. Agar
uning puli yetarli bo‘lsa, u o‘z didiga mos tovarni yuqori narxda
bo‘lsa ham sotib oladi. Lekin puli kam xaridor shu tovarning
narxi past bo‘lsa ham ololmaydi.
Xulosa qilib aytish mumkinki, hamma xarid qobiliyati doirasida
o‘zi uchun eng nafli tovarlarni tanlab oladi. Òovarning naflilik
darajasi qanchalik yuqori bo‘lsa, narxi ham shunchalik yuqori
bo‘ladi. Ammo naflilikning me’yoriy cheklanganlik xususiyati bor.
Har qanday tovar yoki xizmat-
ning nafliligi eng yuqori daraja-
siga chiqquncha uning narxi
oshib boradi, so‘ngra pastlay
boshlaydi.
Chizmada 0Y chizig‘i naflik
bo‘lsa, 0X chizig‘i tovar narxidir.
0Y chizig‘i bo‘ylab naflik 0 dan
5 ga yetguncha ortib borgan va
eng yuqori cho‘qqisiga chiqqan.
Shunga binoan, 0X chizig‘i
bo‘yicha narx o‘zgarib 0 dan
30 gacha yetgan. Shundan so‘ng
naflik pasayishiga moyil bo‘lib
5 dan 2 gacha tushgan. Bunga
javoban narx 30 dan 15 gacha
pasaygan. Narx oldin A nuqtagacha oshib borgan, so‘ngra B nuq-
tagacha pasaygan.
Òovar nafliligi darajasini oshirish orqali uning narxiga ta’sir
ko‘rsatish mumkin bo‘lib, shulardan biri uni iste’mol qilish uchun
ketadigan vaqtni tejashga erishishdan iborat. Lekin iste’mol uchun
qulaylik yaratib, iste’molchining vaqtini tejash uchun ishlab chiqa-
ruvchi yoki xizmat ko‘rsatuvchining xarajatlari ortib boradi va
ular tovar narxining oshib borishiga olib keladi. Masalan, hozirgi
vaqtda iste’molchi uchun qulaylik yaratish maqsadida oziq-ovqatlar
savdosida yarim tayyor mahsulotlar ko‘payib bormoqda. Bu, albatta,
ishlab chiqaruvchi tomonidan qo‘shimcha xarajatlar qilish va shunga
1
N
a
f
l
i
k
3
5
3
1
0
10 15 20 25 30 25 20 15 10
X
B
Y
A
N a r x