O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi iskandar tuxliyev bahodirxon safarov turizm asoslari

Turizm sayohatlarning bir turi bo‘lsa-da, biroq o‘ziga xos jihatlariga ko‘ra ma’lum bir tavsifga ega bo‘lib, unda ishtirok etuvchi shaxs turist deb nomlanadi. Muhimi, turistni sayohatchi deyishimiz mumkin, ammo sayohatchini esa har doim ham turist deya olmaymiz. Sayohatlardan farqli ravishda, turizm iqtisodiyot va siyosatning kuchli ta’siriga uchraydigan soha hisoblanadi. Turizmbu turistlar tomonidan amalga oshiriluvchi, aniq belgilangan turistik maqsadlarga ega ommaviy sayohatlar turi, ya’ni sayyohning faoliyati va bunday sayohatlarni uyushtirish va amalga oshirish bo‘yicha xizmat ko‘rsatuvchi tashkilotlardan iborat. Bunday faoliyat turli xil turistik industriya korxonalari va ular bilan bog‘liq tarmoqlar tomonidan amalga oshiriladi.
Turizm faoliyati, asosan, bo‘sh vaqtda amalga oshiriladi. Bunday hol sodir bo‘lishi uchun ikki shart bo‘lishi kerak: dam olishga ajratilgan bo‘sh vaqt va tegishli mablag‘. Uzoq vaqt davomida turistik faoliyat bilan faqat badavlat kishilargina shug‘ullanishgan. Hozirgi paytda aholining turli qatlamlari bo‘sh vaqtini va jamg‘arilgan mablag‘larini turli turistik safarlarga borishga sarflamoqdalar.
Hozirgi tushunchalarda qabul qilingan turizm XIX asrning oxiriga borib shaklangan bo‘lsa-da, faqat XX asrga kelib u jadal sur’atlarda rivojlandi hamda texnika va texnologiyalarning rivojlanishi, jamiyat munosabatlarining yuksalishi natijasida u «XX asr fenomeni» nomini oldi. Bugungi kunda turizm jahon miqyosidagi iqtisodiyotning juda kuchli tarmog‘i bo‘lib, uning jahon yalpi ichki mahsulotidagi ulushi 10 % ni tashkil etadi hamda bu sohaga juda ko‘p sonli xodimlar, asosiy vositalar va yirik kapital mablag‘lar jalb qilingan. Bu yirik biznes, katta pul va global miqyosdagi jiddiy siyosatdir.
Jamiyatning rivojlanishi bilan sayyoramizning tobora ko‘plab aholisi turizm sohasiga jalb qilinmoqda. Bugungi kunda turizm ko‘pgina mamlakatlarda shiddat bilan rivojlanayotgan industriyaning ijtimoiy-iqtisodiy tarmog‘idir. Butunjahon Turistik Tashkiloti (BTT)ning baholashiga ko‘ra, turistik servisi rivojlangan shaharga tashrif buyurgan 100 nafar turist 20 ming AQSH dollari atrofida sarflaydi, ya’ni bir sutkada shaharga har bir turist tomonidan 200 AQSH dollari miqdorida foyda keladi. Agar misollar bilan taqqoslaydigan bo‘lsak, bu miqdordagi foydani olish uchun hatto rivojlangan mamlakat ham kamida jahon bozoriga 1 tonna paxta yoki 2 tonna bug‘doy olib chiqishi kerak bo‘ladi.
Hozirgi paytda dunyoning ajoyib, jozibador turistik zaxiralariga ega bo‘lgan barcha burchaklari hali yaxshi o‘zlashtirilmaganligi va keng sayyohlar ommasi uchun ochiq emasligini ham hisobga olish lozim. Bunda tabiiy iqlim sharoitlari va siyosiy-iqtisodiy omillar, mintaqadagi tinchlik, turizm industriyasining rivojlanishi kabilar muhim rol o‘ynaydi. Turizm infratuzilmasi va industriyasi turizmga turdosh bo‘lgan bir necha tarmoqlarning ham rivojlanishiga sabab bo‘ladi. Bundan tashqari, turizmning rivojlanishi yana bir katta muammo bo‘lgan ishsizlikni hal qilishga yordam beradi. Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, mamlakatga tashrif buyurgan har 20 nafar turist, 1 ta bevosita turizm sohasida va 2 ta turizmga bog‘liq bo‘lgan xalq xo‘jaligining boshqa tarmoqlarida yangi ishchi o‘rinlarining ochilishiga yordam beradi. Shu bilan birga, mahalliy mintaqalarning rivojlanishiga ham ijobiy ta’sir qilib, jumladan, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarni, mahalliy mahsulotlarini va milliy hunarmandchilik mahsulotlarini sotishga yordam beradi.
2- jadval
Turizmni sayyohatdan ajratib turuvchi asosiy xususiyatlar

№	Farq qiluvchi xususiyatlar	Turizm (turist)	Sayohat (sayohatchi)
1	Mamlakat iqtisodiyotiga ta’siri bo‘yicha	Turizm kuchli jahon miqyosidagi iqtisodiyot tarmog‘i bo‘lib, uning jahon yalpi ichki mahsulotidagi ulushi mavjud. Bu yirik biznes, katta pul va global miqyosdagi jiddiy siyosatdir	Sayohatlarning iqtisodiyotiga bevosita ta’siri yo‘q
2	Qo‘yilgan maqsadlar bo‘yicha	Yo‘llanmada ko‘rsatilgan aniq qo‘yilgan maqsadlar bilan chegaralangan	Aniq qo‘yilgan maqsadlar bilan chegaralanmagan
3	Muddat mobaynida	Yo‘llanma bilan chegara-langan bo‘lib, 1–2 kunlik (dam olish kunlari); 3–7 kunlik; 8–28 kunlik; 29–91 kunlik bo‘lishi mumkin	Muddati chegaralanmagan
4	Ma’lum makonda bo‘lishi	Bo‘ladigan joyi yo‘llanma bilan chegaralangan	Makoni yoki bo‘ladigan joyi chegaralanmagan
5	Bo‘sh vaqtning mavjudligi	Asosan bo‘sh vaqt mobaynida amalga oshiriladi	Bo‘sh vaqt bo‘lishi shart emas. Sayohat qilish hayot tarzi hisoblanadi
6	Borgan joyida haq to‘lanadigan faoliyat bilan shug‘ullanishi bo‘yicha	Turist borgan joyida haq to‘lanadigan faoliyat bilan shug‘ullanishi mumkin emas	Sayohatchi borgan joyida uchun haq to‘lanadigan faoliyat bilan shug‘ullanishi mumkin
7	Mablag‘ bilan ta’minlash	Turistning shaxsiy mablag‘idan va ijtimoiy fondlardan	Homiy tashkilotlar, davlat va xususiy jamg‘armalartomonidan moliyalashtiriladi
8	Tashkil qilish va xiz-mat ko‘rsatish	Bu faoliyat turli xil turistik korxonalar va xizmat ko‘rsatish sohalari bilan bog‘liq tarmoqlar tomonidan amalga oshiriladi	Tashkil qilish homiy tashkilotlar, davlat va xususiy jamg‘armalar tomonidan amalga oshiriladi, sayohlarga xizmat ko‘rsatish esa bevosita o‘zi tomonidan amalga oshiriladi
9	Yashash foliyatiga ta’siri	Turistning sayohatga borib kelishi yashash faoliyatiga bevosita ta’sir qilmaydi	Sayyohat sayohatchi uchun kasbi yoki kun ko‘rish manbayi, turmush tarzi bo‘lib xizmat qiladi