O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi ahmadjon o‘lmasov iqòisodiyot asoslari qayta ishlangan nashri

2.8. Bozor muvozanati
Bozor muvozanati deganda talab va taklifning tenglashgan holati
tushuniladi va bunga narxning o‘zgarishi orqali erishiladi.
Bozorda sotuvchi mo‘ljallagan narx taklif narxidir. Uning qarshisida
xaridorning talab narxi turadi. O‘rtadagi savdolashuv natijasida har ikki
tomonga ma’qul narx paydo bo‘ladi, bu narx 
muvozanat narxi
deb
ataladi. Muvozanat narxi talab taklif bilan tenglashib, bir-biriga mos
tushgan sharoitda vujudga keladi, buni yaxshi tasavvur etish uchun
jadvalga murojaat qilamiz (2.2-jadval).

---

2 4
2.2-jadval
Muvozanat narxining paydo bo‘lishi
Bir dona
tovar
narxi,
so‘m
Tovar
miqdori,
dona
Sotiladigan
tovar
miqdori,
dona
Xarid
etiladigan
tovar (talab)
qiymati,
so‘m
100
200
300
400
500
1000
2000
4000
6000
8000
100000
400000
1200000
2400000
4000000
8000
6000
4000
2000
1000
Talabning
taklifdan
ortiqligi (+)
yoki kamligi
(–)
Taklif
qilingan
tovar
qiymati,
so‘m
800000
1200000
1200000
800000
500000
+ 700000
+ 800000
+ – 0
– 1600000
– 3500000
Tovar miqdori, dona
1000 3000 5000 7000
900
700
500
300
100
0
Z
S
B
C
Z
X
A
E
D
S
Y
T
ov
ar
n
ar
xi
Jadvaldan ko‘rinadiki, bir tovar 300 so‘m bo‘lganda, talab va taklif
tenglashadi. Undan oldin esa talab ustun edi. Endi narx 300 so‘mdan
oshib ketdi, bunda ishlab chiqaruvchi uchun qulay vaziyat paydo bo‘ldi,
u tovar taklifini ko‘paytiradi. Ammo tovarning qimmatlashuvi xaridorga
ma’qul bo‘lmaydi, natijada talab qisqarib, taklif talabdan ortib ketadi,
tovarning bir qismi sotilmay qoldi.
Endi shu jarayonni chizmada ifodalab, talab va taklif egri chizig‘ini
hosil etamiz. Quyidagi chizmada muvozanat buzilganda yuz beradigan
taqchillik va tovarning ortiqchaligi yaqqol ko‘rinadi:
Chizmada SS taklif chizig‘i bo‘lsa, ZZ talab chizig‘idir. Ular
kesishgan A nuqtada muvozanat bor, uni 300 so‘mga teng narx
belgilaydi. Narx 200 so‘mga tushsa, BC oralig‘iga teng taqchillik,
ya’ni ortiqcha talab paydo bo‘ladi. Agar narx 400 so‘mga yetsa, DE
oralig‘iga teng ortiqcha taklif vujudga keladi.
Narx arzon bo‘lsa, bozorda tovar yetishmasdan, taqchillik paydo
bo‘ladi. Narxning oshib ketishi esa tovarlar sotilmay, ularning bozori

---

2 5
kasod bo‘lishiga olib keladi. Kerakli tovarlarni faqat puldorlar olib,
ko‘pchilik esa o‘z talabini qondira olmay qoladi. Bozorda har ikki tomon
manfaatiga mos narx me’yori bo‘ladiki, bu