O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi ahmadjon o‘lmasov iqòisodiyot asoslari qayta ishlangan nashri

13-BOB. JAHON XO‘JALIGI
13.1. Xalqaro iqtisodiy aloqalar
Iqtisodiy jihatdan qaralganda, bu dunyo ulkan guldastaga o‘xshaydi.
Unda katta-kichik, to‘la ochilgan yoki g‘uncha shaklidagi, har xil
rangdagi gullar mavjud. Ularning rangi va hidi bir-birini to‘ldirib,
ajoyib gul to‘plamini hosil etadi. Darhaqiqat, jahon iqtisodida katta-
kichik, boy-kambag‘al mamlakatlar bor. Dunyo iqtisodida har bir
mamlakatning o‘ziga xos o‘rni bor. 2006-yili dunyoda 200 ga yaqin
mamlakat bo‘lib, u yerda 6,5 milliard kishi istiqomat qilib, jami 60,6
trillion dollar miqdorida mahsulot va xizmatlar yaratildi.
Dunyo mamlakatlari iqtisodiy quvvatiga qarab daromadi kam,
daromadi o‘rtacha va daromadi yuqori mamlakatlarga ajraladi.
Iqtisodi rivojlangan mamlakatlar ozchilik bo‘la turib, dunyo yalpi
mahsulotining 54,6 foizini ishlab chiqaradilar, iqtisodi zaif
mamlakatlar ko‘pchilikni tashkil etsalar-da, dunyo mahsulotining
faqat 9,7 foizini yaratadilar. O‘z salohiyatiga qarab mamlakatning
milliy xo‘jaligi jahon xo‘jaligiga qo‘shiladi.
Jahon xo‘jaligi dunyo mamlakatlarining belgilangan qonun-
qoidalariga binoan o‘zaro bog‘langan milliy xo‘jaliklarining
majmuasi, ularning yaxlitligidir.
Bu xo‘jalikdagi mamlakatlararo iqtisodiy aloqalar g‘oyat xilma-
xil. Xalqaro iqtisodiy aloqalarning shakllari quyidagi chizmada
ko‘rsatilgan:
Ish kuchi migratsiyasi
Savdo-sotiq
Xalqaro iqtisodiy
aloqalarning asosiy
shakllari
Valuta aloqalari
Kapital chiqarish va
kapital kiritish

---

1 3 1
13.2. Jahon bozori
Mamlakatlar o‘rtasidagi savdo-sotiq
azaldan mavjud bo‘lib, bunga Buyuk
ipak yo‘lidagi savdo guvohlik beradi.
Ammo davlatlararo savdo-sotiqda
hamma mamlakatlar ishtirok etmagan,
savdo-sotiq hajmi ham katta
bo‘lmagan, lekin uning o‘ziga xos aha-
miyati saqlangan. Shu sababli sohib-
qiron Amir Òemur el-yurtlararo savdoga
katta e’tibor berib: «Jahon tijorat ahli
birlan oboddir», – degan edi (13.1-
rasm).
Hozirda savdo-sotiq umumbashariy va muntazam tus olgan, u
jahon bozorida yuz beradi.
Jahon bozorida mamlakatlarning ishtiroki ularning iqtisodiy salohiyatiga
va ishlab chiqarishning ixtisoslashuviga bog‘liq. Bir guruh mamlakatlar
jahon bozoriga xomashyo va ish kuchini ko‘proq taklif etsa, boshqa bir
mamlakatlar ko‘plab tayyor mahsulotlar va kapital chiqaradi.
Jahon bozori ayrim mamlakatning milliy bozoridan quyidagilar
bilan farqlanadi:
1. Jahon bozori mamlakatlararo bozor bo‘lganidan uning hajmi
(sotiladigan tovar summasi) ayrim milliy bozor hajmidan katta bo‘ladi.
2. Jahon bozoriga turli mamlakatlarda yaratilgan tovar va
xizmatlarning hammasi emas, faqat uning eksport qilinadigan qismi
chiqariladi.
3. Jahon bozorida sotiladigan tovarlar va xizmatlar turlari chek-
langan bo‘ladi, chunki u yerda ko‘pchilik uchun zarur tovarlar mavjud
bo‘ladi.
13.1-rasm.
Amir Temur.