O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi à. Rafiqov, H. Vahobov, A. Qayumov, Sh. Azimov amaliy geografiya

Geosiyosiy mintaqa
esa geostrategik mintaqaning bir qismi
bo‘lib, maydoni uncha katta bo‘lmasa ham, siyosiy, iqtisodiy va
savdo aloqalarining yuqori darajadagi sur’ati bilan ajralib turadi
(Yevropa, Amerika, Xitoy, Janubi Sharqiy Osiyo va boshqalar).
Geosiyosiy mintaqa o‘z navbatida davlatlar chegaralari bilan mos
tushuvchi siyosiy rayonlarga bo‘linadi. Siyosiy rayonning eng
muhim xususiyati siyosiy birlik va yaxlitlikdir. har bir rayon o‘ziga
xos shakl va o‘lchamga ega.
Davlat chegaralarining barpo qilinishi va rasmiylashtirilishi
milliy davlatlarning shakllanishi va rivojlanishi davrida amalga
oshiriladi. Chegaralar ular o‘rab turgan «Millat-davlat» makoni-
ning geosiyosiy rasmiylashtirilishidir. Bundan tashqari, tabiiy va
sun’iy chegaralar mavjud. Tabiiy chegaralarga tog‘lar, daryolar,
dengiz va ko‘l akvatoriyalari kiradi. Sun’iy chegaralar quruqlikda
ham, suvda ham aniq tabiiy obyekt bo‘lmagan joylarda o‘tkazila-
di. Bunda geografik kenglik va uzunlik elementlari bo‘lgan paral-
lellar va meridianlar hisobga olinadi. Masalan, AQSh va Kanada
o‘rtasidagi davlat chegarasi 49° parallel bo‘yicha 1450 km ga
cho‘zilgan. Sun’iy chegaralar davlatlarning o‘zaro kelishuvlari
asosida o‘tkaziladi va tasdiqlanadi.
Geosiyosatda tabiiy chegaralarga ko‘proq e’tibor beriladi.
Dengiz chegaralari eng qulay chegara hisoblanadi. Mashhur olim
F. Ratsel: «Qirg‘oq bizlarga qo‘shni sifatida tabiatni in’om etdi va
bu qo‘shni har qanday do‘stona davlatdan afzaldir», — degan edi.
Dengiz chegaralari boshqa davlatlar bilan aloqa o‘rnatishga katta
imkoniyat yaratadi. Shuning uchun uning qiymati uzunligi ortgan
sari ortib boradi.
122
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Chegara siyosiy, mudofa va harbiy strategik vazifalarni bajara-
di. har qanday chegara chegaraoldi hududiga ega. Ayrim hollarda
bunday hududlar «bufer davlat»larga aylantiriladi. «Bufer davlat»
odatda kichik mamlakat bo‘lib, u ikkita kuchli davlatni turli xil
kutilmagan xatti-harakatlardan saqlab turadi. Yevropada Reyn
daryosining quyi qismi va Shveytsariyadagi tog‘ dovonlari,
Niderlandiya, Shveytsariya va Belgiya hududlari shunday hududlar
qatoriga kiritiladi. Chunki ular Germaniya va Fransiya o‘rtasida
joylashgan. Rossiya bilan Buyuk Britaniya o‘rtasida «bufer davlat»
vazifasini Afg‘oniston bajargan.
Bir necha «bufer davlat»lar «bufer zona»larni hosil qilishi
mumkin. Birinchi jahon urushi davrida Shvetsiya, Norvegiya,
Daniya, Niderlandiya, Belgiya, Lyuksemburg, Shveytsariya, Pol-
sha, Eron, Afg‘oniston, Koreya kabi davlatlar ana shunday «bufer
zona»larini tashkil qilgan. Keyinchalik «bufer zona»lar Germaniya
va sobiq Ittifoq tomonidan bo‘lib olingan (Sudet viloyati, Polsha,
G‘arbiy Ukraina, G‘arbiy Belorus va boshqalar).