O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi à. Rafiqov, H. Vahobov, A. Qayumov, Sh. Azimov amaliy geografiya

Eslab qoling!
«Tarixning geografik o‘qi»
— eng muhim va yirik davlatlar
hududlari chiziqlar (yoki Xartlend).
Bilimingizni sinab ko‘ring:
1. Geosiyosiy g‘oyalarining rivojlanishida qanday yo‘nalishlar mavjud?
2. Angliya—Amerika yo‘nalishida asosiy e’tibor nimalarga qaratiladi?
3. Kontinental yo‘nalishda asosiy e’tibor nimaga yo‘naltiriladi?
4. «Xartlend» nima?
49-§. N. SPAYKMEN VA KLASSIK «ATLANTIZM»
N. Spaykmen 
(1893—1943) geosiyosat nazariyasi va amaliyoti-
ga ulkan hissa qo‘shgan amerikalik tadqiqotchidir. U Xartlend
potensial makon bo‘lib, mustaqil g‘oyalarni hal qila olmaydi, bu
vazifalarni, shu jumladan, dunyoga hukmronlik qilish vazifasini
Rimlend bajarishi mumkin, deb hisoblaydi.
N. Spaykmen dunyoni uch qismga, ya’ni Xartlend, Rimlend
va olisda joylashgan Afrika va Avstraliya qit’alariga bo‘ladi.
Rimlend tarkibiga G‘arbiy va Markaziy Yevropa, Turkiya, Eron,
Saudiya Arabistoni, Uzoq Sharq mamlakatlari va Xitoy kiritilgan.
N. Spaykmenning g‘oyasiga ko‘ra, kim Rimlendni nazorat
qilsa, u Yevropada hukmdorlik qiladi, kim Yevrosiyoni nazorat
qilsa, u jahon taqdirini hal qiladi.
N. Spaykmen AQSh ni Xartlendga nisbatan ham, Rimlendga
nisbatan ham juda qulay o‘ringa ega deb hisoblaydi. U «O‘rta
okean tushunchasi»ni muomalaga kiritdi va Atlantika dunyosi
tomonidan Rimlend ustidan o‘rnatilgan nazorat quruqlik kuchla-
rini mag‘lub bo‘lishiga va Atlantika dunyosi tobe holatga tushishi-
ga sabab bo‘ldi, degan xulosaga kelgan.
N. Spaykmen davlat geosiyosiy qudratini ta’minlovchi 10 ta
mezonni alohida ajratib ko‘rsatadi. Ular quyidagilardan iborat:
1) 
hudud yuzasining tuzilishi;
2) 
chegaralarining tabiati;
3) 
aholi
soni;
4) 
foydali qazilmalarning mavjudligi yoki yo‘qligi;
5) 
iqtisodiy
va texnologik taraqqiyot;
6) 
davlat moliyaviy quvvati; 
7) 
etnik birli-
gi;
8) 
sotsial integratsiyalashish darajasi;
9) 
siyosiy barqarorlik;
10) 
millat ruhi
.
132
!
?
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Yuqorida keltirilgan baholash shkalasidan foydalangan holda
davlatning umumiy geosiyosiy kuch-qudratini aniqlash mumkin.
Agar umumiy baho uncha yuqori bo‘lmasa, bunday holat o‘z-
o‘zidan ushbu davlatni boshqa davlatlar bilan strategik ittifoqlar
tuzishga majbur qiladi. Bu esa mazkur davlat suverinitetiga ma’lum
darajada putur yetkazadi.
N. Spaykmen Ikkinchi jahon urushidan so‘ng Yevropa davlat-
lari mustaqilligining pasayishini, AQSh mustaqilligining esa oshi-
shini bashorat qilgan edi. Bu bashorat hozirda, XXI asrda o‘zining
aniq ifodasini topmoqda. Kuchlar nisbati borgan sari AQSh foy-
dasiga hal bo‘lmoqda. Afg‘oniston, Iroq, Bosniya, Gersogovina,
Kosovo va boshqa davlatlarda bo‘lib o‘tgan voqealar buni to‘la-
to‘kis tasdiqlamoqda.
Eslab qoling!
Rimlend — tarkibiga G‘arbiy va Markaziy Yevropa, Turkiya,
Saudiya Arabistoni, Iroq, Pokiston, Hindiston, Uzoq Sharq mam-
lakatlari va Xitoy kiritilgan hudud.