O'rta-m axsus kasb-hunar ta’limi markazi

IMMUNITET HAQIDA TUSHUNCHA
Immunitet
— organizmning yuqumli narsalardan yoki yot moddalar- 
dan tozalanish faoliyati. Odatda, yuqumli kasallik bilan og'rigan odam 
organizmida ana shu kasallikka immunitet paydo bo'lishi sababli ikkinchi 
m arta u bu kasallikka chalinmaydi. O lim lar organizm ning ana shu 
xususiyatidan foydalanib, kasalliklami paydo qiladigan mikroblarni kuch- 
sizlantirib organizmga yuborish bilan uni kasalliklardan saqlab qolganlar. 
M a’lum bo'lishicha, har bir organizm o'ziga tushgan yot to'qim a yoki 
moddalarni o'zidan ajralgan moddalar bilan yo'qotish xususiyatiga ega. 
Masalan, qoplovchi to'qim alar namlanib, o'zidan zaharli moddalar ishlab 
chiqarib, organizmni mikroblardan himoya qiladi. Binobarin, immunitet 
organizm ni genetik jihatdan barcha yot 
narsalardan him oya qilish

---

sistemasidir. Organizm da yot maxsus immunologik javobni beruvchi 
antitelolar rivojlanishini ta’minlovchi modda paydo bo'lganda yot antigen 
ular bilan qo'shiladi. Antitelolar organizmda limfa sistemalarida ishlanib, 
antigenlami bog'lab zararsizlantiradi.
Antigenlami organizmga turli tirik yoki o'ldirilgan mikroblar, viruslar 
va boshqa organizm to'qim alarini yuborish orqali yuzaga chiqariladi. 
Ko'pchilik antigenlar oqsillar yoki uglevodlardir. Sun’iy yo'l bilan ham 
antigenlar olish mumkin.
Antigen faolligining bu xususiyatlari vaksinalar yaratishda muhim 
ahamiyatga egadir.
Fiziologik sharoitlarda organizm o'zining normal to'qim alariga qarshi 
antitelolar chiqarmaydi. Ammo o 'z hujayralarida odatdan tashqari yangi 
antigen paydo bo'lganda unga qarshi antitelolar ishlab chiqaradi. Xavfli 
o'sm alam ing rivojlanishi ana shunday sodir bo'ladi.
Antitelolar — organizmda antigenlar paydo bo'lishiga javoban hosil 
bo'ladi. Antitelolar qon plazmasida bo'lib, bunga gumoral antitelolar 
deyiladi. Bundan tashqari, limfa sistemasi ham antitelo rivojlanishida 
faol qatnashadi. Immun reaksiyalar limfosit pardalaridan paydo bo'lgan 
hujayra antitelolari orqali sodir bo'ladi. Bunday antitelolar a’zolarni 
ko'chirib o'tkazish jarayonida muhim ahamiyatga ega. Ammo yot hujayralar 
ba’zan gumoral antitelolar (immunglobulinlar) ta’sirida ham halok bo'ladi.
Transplantatsion im m unitet autologik a ’zo yoki to'qim a ko'chirib 
o'tkazilgandan so'ng m a’lum vaqtgacha yashashi va ishlashi mumkin. 
O 'sha turdagi boshqa organizmdan (gemotologik) yoki boshqa turdagi 
organizmdan (geterologik) oldingi a’zo ajralib halok bo'ladi. Bu ko'chish 
resipiyent (xo'jayin) bilan transplantant o'rtasidagi immunologik kurash 
natijasida yuz beradi. Dastlabki ikki kecha-yu kunduzda gomotransplantatlami 
organizm yot sifatida sezmaydi. Keyinchalik esa transplantatda makrofag 
paydo bo'ladi. 
A
— 9 kundan so'ng limfoid to'qim alar reaksiyasi boshlanadi. 
Shuning uchun a’zo va to'qim alarning transplantatsiyasida resipiyentning 
transplantatga nisbatan qarshi immun reaksiyasini yengish uchun turli 
choralar ko'riladi. Tolerantlik — ba’zi odamlar organizmining m a’lum 
antigenlarga reak siya k o 'rs a ta olm asligid ir. B unday hodisa lim fa 
sistemasining shakllanish davrida organizmning o 'z to'qim alariga qarshi 
antitelolar ishlab chiqaradigan limfositlar oilasi halok bo'lishidan vujud­
ga keladi. Jumladan, limfoid to'qim alar rivojlanish davrida yot antigenlar 
kiritilsa, reaksiya qilish xususiyatiga ega bo'lgan limfositlar oilasi halok 
bo'ladi-da, organizmda antigenlarga nisbatan tolerantlik vujudga keladi. 
Transplantatning «xo'jayinga» qarshi reaksiyasi transplantatsion immu- 
nitetga bog'liq. Transplantatni qabul qilgan organizm (resipiyent) ning 
immunologik reaksiyasi kuchsiz bo'lsa, ko'chirib o'tkazilgan to'qim alar

---

yashab ketishi, k o ‘payishi va resipiyent to'qim alarga qarshi immunologik 
hujumga o'tishi mumkin. Bunday kasallik (transplantatsion) turlicha o'ti- 
shi, ba’zan resipiyentni halok qilishi kuzatilgan.